Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Model  ko’rgazmali  qurol  sifatida.  Tabiatshunoslik  darslarida  modellar 
ko’rinishidagi hajmli tasvirlar ham keng qo’llaniladi. Model narsa yoki qurilmaning 
barcha  tafsilotlarini  takrorlovchi,  ularga  o’xshash  hajmli  tasvirdir.  Modellarning 
idrokiy  ahamiyati  g’oyat  katta, chunki  ular  sathli  rasmlardan  farq  qilib,  o’iganilayot-
gan narsa to’g’risida fazoviy tasavvur beradi. 
Tabiatshunoslik  bo’yicha  dastur  materiali  o’zlashtirib  olinishi  uchun  zarur 
bo’lgan  modellarni  ikki  guruhga  ajratish  mumkin.  Birinchi  guruhga  Yer  yuzasi 
shakllarining:  tog’,  tepalik,  daiyo  vodiy-lari,  daryo  va  uning  irmoqlari,  o’pirilish, 
jarlarning  geografik  modellari  kiradi.  Bu  modellar,  agar  tasviri  ifodalangan  predmet 
ekskuisiyada  o’iganilgan  bo’lsa,  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Ikkinchi  guruhga  har  xil 
qurilma  va  inshootlar:  shaxta,  domna  pechi,  suv  va  shamol  harakatlantiruvchilari 
kabilarning modellari kiradi. 
Tabiatshunoslik  bo’yicha  mashg’ulotlarda  qumdan,  plas-tilindan  yoki 
loydan  yasalgan  modellar  qo’llaniladi,  ular  bolalarda  hajmli  hamda  fazoviy 
tasavvurlar  hosil  qilishga  yordam  beradi.  Bu,  ayniqsa,  obyektni  tabiiy  holda 
ko’rsatish  mumkin  bo’lmagan  taqdirda  muhimdir.  Modellar  tabiat,  tabiiy 
inshootlar to’g’risidagi tasavvurlarni mustahkamlash vositasi bo’lib xizmat qiladi. 
Modellashtirish 
bo’yicha 
mashg’ulotlarni 
sinf 
yoki 
geografiya 
maydonchasidagi  tabiatshunoslik  va  mehnat  darslarida  o’tkazish  mumkin. 
Modellashtirishdan  ilgari  o’zlashtirilganlarni  mustah-kamlash  va  yangi  material 
bilan tanishtirish, shuningdek, ekskursiyada olingan bilimlarni mustahkamlash uchun 
foydalanish mumkin. Chunonchi, bolalarga ekskursiyada kuzatilgan Yer  yuzasining 
o’sha  shakllarini  plastilin  bilan  (qog’oz  yoki  kartonga)  yopishtirish  topshirig’ini 
berish  lozim.  o’qituvchi  plastilin  bilan  tepalikni  ifodalab  uning  pasti  va  uchini, 
yotiq  va  tik  yon-bag’irliklarini  yoki  tekislikni  ko’rsatishni;  jarlik,  daryo  va  uning 
qismlari,  dengiz  modellarini  tayyorlashni  taklif  qilishi  mumkin.  Uy  vazifasi  sifatida 
joyning  relyefini  yopishtirish  va  qog’oz  yoki  kartondan  tayyorlangan  o’simlik  va 
hayvon modellarini maketda joylashtirishni taklif qilsa bo’ladi. Maketning qismlarini 
mehnat darslarida yasash mumkin. 
4-sinfda  “Tabiatining  xilma-xilligi”  mavzusini  o’rganishda  o’quvchilar 
qumtepa, dasht, cho’llarning o’simlik va hayvonlari bilan maket hamda modellarini, 
o’rganilgan  tabiiy  zonalardan  istaganining  flora  va  faunasi  applikatsiyalarini 
tayyorlashlari  mumkin.  Bunday 
ishlar  o’quvchilarning  predmetga  bo’lgan 
qiziqishlarini  oshiradi,  ular  tafakkurini  faollashtiradi,  o’rganilayotgan  hodisani 
ko’rgazmali  ravishda  tasavvur  qilishga,  binobarin,  bilimlarni  ishonchli  ravishda 
mustahkamlashga  yordam  beradi.  Tabiatshunoslik  darslarida  o’qitish  vositalaridan 
samarali foydalanish katta  ahamiyatga ega bo’lib, o’quvchilarning mustaqil fikrlash 
va ishlash qobiliyatlarini yanada rivojlantiradi.