Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Yakka 
tabiatshunoslik 
tushunchalarini 
shakllantirish. 
Yakka 
tushunchalar  boshqa  narsalar,  hodisalarga  xos  bo’lgan  yakka  belgilardir.  Agar 
umumiy  tushunchalar  atamalar  bilan  mustah-kamlansa,  yakka  tushuncha  nom  yoki 
shaxsiy ism bilan ifodalanadi, chunki uning nomida boshqa obyekt bo’lmaydi.  
O’quvchilar  e'tiborini  obyektning  umumiy  tushuncha  bilan  bog’lanishiga 
qaratmoq,  ya'ni  obyektning  yakka  xususiyatini  ta'kidlamoq  zarur;  agar  u  geografik 
obyekt bo’lsa, unda obyektga  fazoviy xarakteristika berish,  ya'ni joylashgan o’rnini 
xaritadan aniqlash kerak. 
Tabiatshunoslik  tushunchalarini  shakllantirishda  umumiy  bo’lmagan 
tushunchalardan  umumiyroq  bo’lgan  tushunchalarga  kelish  bo’yicha  o’tkaziladigan 
mashqlar katta ahamiyatga ega. Masalan, tur doirasidagi “bo'ri”, “tulki”, “yo'lbars”, 
“sher”  tushunchalari  avlod  doirasidagi  “yirtqichlar”  tushunchasiga  kiradi.  Bunda  farq 
ettiruvchi  xususiyatlar  (tur  belgilari):  junlarining  rangi,  tana  tuzilishi,  harakatlanish 
xususiyatlari  shu  hayvonlarning  tashqi  ko’rinishidayoq  ma'lum  bo’ladi.  Ularning 
avlod  doirasidagi  umumiy  belgisi  boshqa  hayvonning  go’shti  bilan  oziqlanish 
qobiliyatidir.  o’quvchilarni  avlod  doirasidagi  belgilarni  tur  doirasidagi 
belgilardan  farqlashga  o’rgatish  uchun  har  bir  tushuncha aniq ifodalangan va aniq 
belgilarni  o’zida  saqlagan  bo’lishi  kerak.  Masalan,  “na'matak,  siren,  ligustrumlar  - 
buta”, degan ta'rif noto’g’ri, chunki unda aniqlik yo’q. Buning o’rniga “na'matak, siren, 
ligustrumlar  -  buta,  chunki  ularda  asosiy  poya  yo’q,  ildizdan  esa  birdaniga  bir 
nechta novdalar o'sgan”, deyish kerak.