Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Pedagogik  texnologiya  nima?  Nega  bu  so’z  birikmasiga  “yangi”  so’zini 
qo’shimcha  qilib,  “yangi  pedagogik  texnologiya”  deb  aytamiz?  U  nima  uchun 
bugungi ta'lim-tarbiya jarayonida zaruratga aylandi? Nega endi shuncha yillardan beri 
qo’llanilib kelingan ta'lim jarayonini eskicha tashkil etishdan voz kechishimiz kerak va 
o’quv jarayonini loyihalashga yangicha yondashish zarur? 
Bu kabi savollarga javob berish uchun, eng avvalo, mamlakatimizda “Ta'lim 
to'g’risida”gi  Qonun  va  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”  asosida  ta'lim-tarbiya 
sohasida  olib  borilayotgan  tub  islohotlarning  asosiy  yo’nalishlarini  anglab  olmoq 
lozim. Bu yo’nalishlar: 

  ta'lim mazmuni va tizimini isloh qilish; 

  ta'lim-taibiya boshqaravini isloh qilish; 

  ta'limning bozor iqtisodiyotiga asoslangan mexanizmini yaratish; 

  ota-ona, o’qituvchi-o’quvchining ta'lim jarayoniga bo’lgan yangicha qarashlarini 
shakllantirish; 

  va nihoyat, bu tub islohotlarning bosh harakatlantimvchi kuchi  yangi pedagogik 
texnologiyani amaliyotga tatbiq etishdan iborat. 
Xulosa  qilib  aytsak,  yangi  ta'lim  tizimi,  mazmuni,  o’quv  reja,  darsliklar  asosida 
o’quv  jarayonini  loyihalashtirishga  ham  yangicha  yondashish,  tashkil  etish  zaruriyati 
tug’ilmoqda. 
Prezidentimiz  I.A.Karimov  alohida  ta'kidlaganlaridek,  biz  “Mamlakatimizning 
istiqboli  yosh  avlodimiz  qanday  tarbiya  topishiga, qanday ma'naviy fazilatlar egasi bo’lib 
voyaga yetishiga, farzandlarimizning hayotda nechog’li faol munosabatda bo’lishiga, qanday 
oliy  maqsadlarga  xizmat  qilishiga  bog’liq  ekanini  hamisha  yodda  tutishimiz  kerak”.  Shu 
sababli  birinchi  navbatda  ta'lim  mazmuni,  uning  tarkibini  kengaytirish  va 
chuqurlashtirish,  xususan,  bu  mazmunga  nafaqat  bilim,  ko’nikma  va  malaka,  balki 
umuminsoniy  madaniyatni  tashkil  qiluvchi  -  ijodiy  faoliyat  tajribasi,  tevarak-atrofga 
munosabatni ham kiritish g’oyasi kun tartibiga ko’ndalang qilib qo’yildi. 
Bu  g’oyani,  bizningcha,  ijtimoiy  hayotning  quyidagi  komponentlari  ro’yobga 
chiqarishi mumkin: 

  faoliyat turlari (moddiy-amaliy, ijtimoiy, ma'naviy); 

  ijtimoiy ong shakllari (axloq, san'at, siyosat, falsafa, fan vabbshqalar); 

  ijtimoiy munosabatlar tizimi (moddiy va mafkuraviy); 

  moddiy ijtimoiy va tabiiy borliq (keyingi avlodlarga meros qilib qoldiriladigan 
boyliklar). 

---

Ta'lim mazmuni, uning komponentlari, tarkibi, vazifalari haqida so’z ketganda, 
dalillar  bilan  qonuniyatlar,  yaqqollik  bilan  mavhumlik,  bilimlar  bilan  haqiqatni 
mustaqil bilish metodlari o’rtasidagi maqbul keladigan munosabatlarni aniqlash zarur. 
Kezi kelganda shuni aytish kerakki, hozirgi zamon ta'limida didaktik-semantik 
jihatlarni aniqlash kam o’rganilgan sohalarga kiradi. Hanuzgacha tushunish muammosi 
(mohiyati)  odamlar  tomonidan  har  xil  talqin  qilinadi,  didaktlar  semantik  jihatdan 
murakkab  matnlar  va  g’oyalarni  bayon  qilish  usullari  ustida  kam  bosh  qotirmoqdalar. 
Ilmiy  konsepsiyalar  murakkablashib,  chuqurlashib  borayotgan  hozirgi  davrda  semantik 
muammolar  o’quv  materialni  bayon  qilish,  o’quvchilarni  fan  rivojining  yangi  davrini 
tashkil  qiluvchi  nazariyaga  ertaroq  olib  kirish,  ta'limda  dalillar  bilan  nazariyalar 
munosabatlarini  hal  qilish  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  masala  ham  tezroq  o’z 
yechimini topishi kerak. 
Yana bir muammo ustida to’xtalishni lozim topdik. Gap shundaki, biz ko’pincha 
“ta'lim  mazmuni”  bilan  “o'quv  fani  mazmuni”  tushunchalarini  bir  xil  deb  qaraymiz. 
Aslida  unday  emas.  Oldingi  tushuncha  kengroq,  ya'ni  o’quv  fani  mazmuni  faqat  shu 
fanga oid bilimlarni -  tushuncha, hukm, xulosalarni o’z  ichiga oladi.  Ta'lim  mazmuni 
esa  bulardan  tashqari,  ilmiy  bilish  metodlari,  usullari  va  amallari,  ya'ni  o’quvchilarda 
mustaqil  bilish  malakalarini  hosil  qiluvchi  metodologik  bilimlar  (ta'rif,  isbot,  tahlil, 
sintez,  induksiya,  deduksiya,  tasniflash,  muntazamlashtirish,  umumlashtirish  va 
hokazo)ni ham o’z ichiga oladi, bu borada ham darsliklarimizda anchagina kamchiliklar 
mavjud. 
Lekin dasrliklarimiz qanchalik pishiq bo’lmasin, ulardagi ilm durdonalarini 
o’quvchining  “kalla”siga  quyuvchi  o’tkazgich  -  o’qituvchi  tayyor  bo’lmasa,  eski 
qolipdan chiqmay dars o’tsa, muvaffaqiyatga erishib bo’lmaydi.