Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Mustaqil  kuzatishlar  o’tkazish  oldidan  o’quvchilarni  maqsadga  yo’nalgan 
kuzatish va taqqoslash yo’li bilan qushlarni bir-biridan farq qilishga o’igatish kerak. 
Keyin  predmetli  dars  o’tish,  unga  “O'lkamiz  qushlari”  jadval-larini, 
shuningdek,  zag’cha  va  chumchuq  tulumini  tayyorlash  kerak.  o’qituvchi  qushlarni 
diqqat  bilan  qarab  chiqishni,  ularning  katta-kichikligiga  e'tibor  berishni, 
tumshuqlari,  patlari,  oyoqlarini  taqqoslashni  taklif  qiladi. Shundan  keyin  o’qituvchi 
har  xil  tipdagi  qush  uyalari  (so’pito’rg’ay,  zag’cha,  hakka,  qaldirg’och,  chit-tak)ni 

---

ko’rsatadi,  darsda  o’rganilayotgan  qushlar  uyasini  alohida  namoyish  qiladi  va  bu 
uyalarning boshqa qushlar uyalariga o’xshashligi va farqlarini ta'kidlaydi. 
Chumchuq  va  zag’chani  diqqat  bilan  kuzatish  va  ularning  tashqi 
ko’rinishlarini  taqqoslashdan  keyin  o’quvchilarga  quyidagi  savollarga  javob 
berish taklif qilinadi. 
1. Zag’chani chumchuqdan qanday ajratish mumkin? 
2. Zag’chaning tumshug’i qanaqa? Chumchuqniki-chi? 
3. Zag’cha patlarining rangi qanaqa? Chumchuqniki-chi? 
4. Zag’cha va chumchuqlarning tana o’lchami (katta-kichikligi) qanday? Ular 
nima bilan farqlanadilar? 
Puxta  tayyoigarlikdan  so’ng  o’qituvchi  qushlar  ustida  kuzatish  o’tkazish 
metodlarini  tushuntiradi  va  o’quvchilarning  oldindan  tuzilgan  rejaga  muvofiq 
kuzatishlar olib borayotganliklarini har kuni nazorat qilib boradi. 
Kuzatishlar  jarayonida  o’quvchilar  to’plagan  faktlardan  atrof-olam  bilan 
tanishish,  nutqni  rivojlantirish  bo’yicha  darslarda  foydalaniladi.  Darsda  o’qituvchi 
mavjud  bilimlarni  kengaytiradi  va  rivojlantiradi.  U  o’zbekistonga  zag’chalarning 
kuzda  uchib  kelishlarini,  ularni  ko’pincha  maktaboldi  maydonida  ko’rish 
mumkinligini,  bu  yerda  ular  hasharot  va  hasharotlarning  lichinkalari  bilan 
oziqlanishlarini,  har  xil  o’t-o’lanlarning  urug’larini  to’plashlarini  belgilaydi. 
Zag’chalar  respublikamizda  qishlaydilar.  Bahorda  biz  tomonlarga  jiblajibonlar  uchib 
keladilar. Ularni suv havzalari, ariq va soylar (daryochalar) yaqinida ko’rish mumkin. 
Bu  davrda  bolalarning  kelib-ketuvchi  qushlar  to’g’risidagi  tasavvurlari 
kengayadi  va  aniqlashadi:  bahorda  issiq  mamlakatlandan  pushti  maynalar, 
uzunqanotlar uchib keladilar. o’quvchilar  o’qituvchi rahbarligida janubdan uchib 
keladigan  tuma,  g’oz,  o’rdaklarni  kuzatadilar.  Tashqi  ko’rinishi  va  xulq-atvoriga 
qarab  kelib-ketadigan  qushlarning  farqiga  borishga,  qushlar  shovqini  orasida  pushti 
mayna,  chumchuq,  musicha  va  boshqa  qushlarning  ovozlarini  tanib  olishga 
o’iganadilar. 
o’simlik va hayvonlar ustida kuzatishlarni doimiy ravishda  tabiatshunoslikka 
oid  maqolalar  o’qish  bilan  mustahkamlab  borish  lozim.  o’quv  yili  oxirida  1-  sinfda 
“Men  daraxt  rivojlanishini  qanday  kuzatdim”  mavzusi  bo’yicha  umumlashtiruvchi  ish 
o’tkazish zarur. Bunda butun yil davomida to’plangan materialdan foydalanish kerak. 
Bilimlarni  baholashda  o’quvchilarga  avvalgi  kuzatishlardan  tanish  bo’lgan 
ma'lumotlarni hisobga olish zarur. Gerbariylarni 
baholashda  materialni  o’simlikning  rivojlanish  davrlari  bo’yicha 
joylanishining izchilligi hisobga olinadi. 
Masalan,  daraxt  gerbariysining  birinchi  varag’ida  bo’rtgan  kurtaklari 
bo’lgan shoxcha, ikkinchisida mayda barglari bo’lgan shoxcha, qolganlarida izchillik 
bilan yirik bargli, gulli, mevali, iloji bo’lsa, sarg’aygan bargli shoxlar bo’ladi. 
Agar  o’quvchilar  o’simlikda  avval  gul,  keyin  baig  rivojlan-ganligini 
kuzatgan  bo’lsalar,  gerbariyda  materialni  shu  o’simlik  rivojlanishining  izchilligi 
tartibida 
joylashtirishlari 
kerak. 
Ish 
baholanganidan  keyin  to’plangan 
materiallardan  jonli  tabiat  burchagida  foydalaniladi.  Bunday  ish  bolalarni  oddiy 
umumlash-tirishga  olib  keladi,  kuzatiladigan  tabiat  obyekti  to’g’risida  elemen-tar 
tushunchalarni shakllantiradi.