Mavzu; Suyuq va gazsimon foydali qazilmalarni qazib olish

 
4.2-rasm.CHegara ichki qismidg suv haydash.
 
CHegara ichki qismiga suv haydashni dastlabki davrlarida, suv 
uyumning neftli qismiga haydaladi. Qatlamga suvning uzluksiz xaydalishi 
natijasida haydovchi quduqlar chizig’i bo’ylab suv vali yoki to’sini hosil qilinib 
qatlam kesiladi.
Ayrim hollarda ishlatishni jadallashtirish maqsadida chegara 
tashqi yoki chegara ichki qismi va uyum markazidan suv haydash usulidan 
foydalaniladi. Markazdan suv haydashda maydon markazidan haydovchi quduqlar 
batariya (3.3-rasm a.). yoki xalqali qator (3.3-rasm b.) ko’rinishda kaziladi. Neft 
uyumi teshilgan qismi va tog’-jinsi o’tkazuvchanligi pasayganda chegara ichki 
qismi markazidan suv haydashning boshqa turlaridan foydalanish ham mumkin. 
Markaz bo’ylab suv haydashning yana bir usuli bu o’qi bo’ylab suv haydash 
usulidir.
8 

---

4.3- rasm. Markazdan suv haydash
a– o’choq usulida suv haydash;
 
b – chegara ichki qismidan xalqali suv 
haydash; e – o’q bo’ylab suv haydash; 
Uyumda o’rtacha qatlam bosimini ushlab turish uchun qatlamga 
xaydalayotgan suvning miqdori kazib olinayotgan suyuqlik va gaz miqdoriga teng 
bo’lishi kerak. 
Ko’p hollarda neftni gazga to’yinish bosimidan yuqori bo’lgan qatlam 
bosimli konlardan olingan 1 tonna yo’ldosh gaz bilan olingan neft 1,4-1,6 m
3
xajmni egallaydi. Bu shuni ko’rsatadiki, qatlamdan olingan 1 tonna neft (er yuzida 
o’lchangani bo’yicha) o’rtacha 1,4-1,6 m
3
suv haydash kerak bo’ladi. Fakat shu 
xoldagina qatlamdan olinayotgan neft va gaz o’rni to’ldiriladi. 
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, olinayotgan suyuqlik va gaz xajmiga teng 
miqdorda suv xaydalsada qatlam bosimini o’zgarishsiz ushlab kolishni imkoniyati 
bo’lmaydi. Bu shundan dalolat beradiki, neft qatlamiga xaydalayotgan suv katta 
karshilish ta’sirida qatlamni suvli qismga ketadi. CHegara ichki qismidan suv 
haydashda ham suv maxsuldor bo’lmagan qatlamlarga o’tib ketishi kuzatiladi.
Qatlamga suv haydashda taxminan 15-20 % xaydalayotgan suv yo’kotiladi. 
SHuni ta’kidlash joizki xar bir tonna kazib olingan neft o’rniga 1,6-2,0 m
3
xajmgacha suv xaydalsa, qatlam bosimini ushlab turish mumkin ekan. Agar qatlam 
bosimini nafakat ushlash balki, ko’tarish kerak bo’ladigan bo’lsa, undan ham 
ko’prok suv haydash zarur bo’ladi.

9 

---

Xulosa 
O’zbekiston neft va gaz qazib olish sanoati rivojlanishi bilan sanoatda 
ishlovchilar oldiga yuksak va ilg’or vazifalar qo’yib kelmoqda. Ushbu kasb egalari 
zamonaviy texnologiyalar bilan yaqindan tanishishi, o’z bilimlarini doimiy 
ravishda to’ldirishda, er qaridan zaxiralarni olishda kelajak avlod uchun zamin 
yaratishda va davr talablaridan kelib chiqan holda o’z dunyo qarashlarini 
shakillantirishda ishchi sinfning oldi qatorida kelmoqda. 
O’zbekiston Respublikasi neft va gaz qazib olish sanoatida eng 
zamonaviy, ilg’or texnika, qurilmalar va inshoatlar mavjud bo’lib, ularning asosiy 
vazifasi neft va gaz olish suratini oshirish, maxsulot tannarxini kamaytirish va 
maxsulotni jahon talablariga javob beradigan holatga keltirish. 
So’ngi vaqtda, neft va gaz qazib olish texnologiyasi xilma xil jixozlarni 
ishlatib kelishga va texnologik jarayonlarni doimiy takomillashtirishga undaydi.
Qatlamdagi neft va gaz xom ashyolarni er yuzasiga qazib chiqarishda 
ko’plab murakkab jixozlar va inshoatlarni ishlatishga to’g’ri keladi.