Mavzu; Suyuq va gazsimon foydali qazilmalarni qazib olish

2.1-rasm. Shtangali chuqurlik nasosini 
qurilmasini ishlatish sxemasi: 
1-chuqurlik nasosning plunjeri; 2-plunjer 
nasosi; 3-shtanga; 4-NKQ; 5-uchtalik; 6-salnik; 
7-shtok dastgohining muvozanatlagichi; 8- 
kalpak; 9-shatun; 10-krivoship; 11- 
elektrdvigatel; 12-reduktor. 
2.2-rasm. Chuqurlik nasosining ishlash 
sxemasi: 
a-plunjer yuqoriga harakatlanganda; 
b-plunjer pastga harakatlanganda. 
 
 
 
 
 
 
 
 
5

---

 
Qatlam bosimi. 
Neft koni maxsuldor qatlamning g’ovak muhitida joylashgan neft, gaz va 
suv ma’lum bir bosimda bo’ladi. Bu bosimni biz qatlam bosimi deb ataymiz. 
Boshlang’ich qatlam bosimi neft uyumining yotish chuqurligiga bog’liq, uni 
umumiy ko’rinishda quyidagicha ifodalash mumkin. 

g
Н
кат
б








4
.
10

bu erda: 

R
b.kat
-uyumning ko’rilayotgan nuqtasidagi boshlang’ich qatlam bosimi. 
N/m
2
da. 

- qatlam bosimining gidrostatik bosimidan chetlanish darajasini hisobga 
oluvchi koeffisient.
N- uyumning yotish chuqurligi yoki quduq chuqurligi, m da

-qatlam sharoitida suyuqlikning zichligi, kg/m
3
. 
g-erkin tushish tezlanishi m/s
2
. 
Ko’plab tekshirishlar natijasi shuni ko’rsatadiki, har-xil konda qatlam 
bosimining gidrostatik bosimdan chetlanish koeffisienti

=0,8 dan 1,2 gacha 
o’zgaradi. Agar qatlam har tomonlama o’tkazmas qatlamlar bilan chegaralangan 
bo’lsa, 

=1 deb olinadi. Qatlam bosimi chuqurlik manometrlar yordamida 
aniqlanadi.
Agar quduqning quvur ortki qismida gaz
syukliqni ko’taruvchi quvurning yuqori qismiga siqib turganligi aniqlansa, 
u holda qatlam bosimi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

ур
Т
Z
L
к
кат
е
Р
P





2
03415
,
0


bu erda: R

k
-quvur ortki qismidagi bosim N/m
2
. 
e=2,718. 

2
-gazning suvga nisbatan zichligi. 
L-ko’taruvchi quvur uzunligi, m. 
Z-gazning siqiluvchanlik koeffisienti. 
T
o’r
-quvur ortki qismidagi gazning o’rtacha harorati, 
0
K.
Agar ko’taruvchi quvur quduqda o’rnatilgan filьtrning o’rtasidan 

masofada o’rnatilgan bo’lsa, hisob natijasida oldingan bosimga etishmagan 
bosimni topib qo’shishimiz kerak. U qo’yidagicha topiladi. 
g







4
10
Qatlamning xar-xil nuqtasida bosim har-xil bo’lib, bundan tashqari quduq 
alьtitudasi ham bir xil bo’lmaydi. SHuning uchun keltirilgan bosim tushunchasidan 
foydalanib, unda qandaydir gorizontal yuzaga nisbatan o’lchab olinadi. SHartli 
ravishda har qanday gorzontal yuzani olishimiz mumkin, misol dengiz sathi yoki 
suv-neft (neft-gaz) chegarasining boshlang’ich holati. 
Keltirilgan bosimni qo’yidagicha hisoblash mumkin. 
H
g






4
10