Mavzu: sudyalarning huquqiy maqomi: xorijiy va milliy tajriba

I.Sudyalarning malaka hay`atlarini saylash tartibi, ularning faoliyatini tashkil etish va vakolatlari

1. «Sudlar to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq sudyalarning malaka hay`atlari sudya kadrlar bilan ishlashda demokratik asoslarni, munosib nomzodlar ko`rsatish hamda sudyalar mustaqilligi kafolatlarini kuchaytirish maqsadida tuziladi.

2. Umumiy yurisdiktsiya sudlari sudyalarining oliy malaka hay`ati (bundan buyon matnda Sudyalar oliy malaka hay`ati deb yuritiladi) O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalari orasidan besh yil muddatga saylanadi.

Fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar sudlari va harbiy sudlar sudyalarining malaka hay`atlari tegishli sudlar sudyalarining konferentsiyalarida, tumanlararo, tuman (shahar) sudlari, okrug va hududiy harbiy sudlar hamda tegishli yuqori sudlarning sudyalari orasidan besh yil muddatga saylanadi.

Sudyalar oliy malaka hay`ati raisi O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalari orasidan saylanadi.

O`zbekiston Respublikasi Oliy sudining Plenumi va sudyalarning konferentsiyasi, agar ularda Plenum yoki konferentsiyani tashkil etuvchi sudyalarning kamida uchdan ikki qismi hozir bo`lsa, sudyalarning malaka hay`atlarini saylashga vakolatlidir.³³

Sudyalar malaka hay`atlari a`zolarining soni ularning ish hajmiga qarab belgilanadi, ammo sudyalar malaka hay`ati raisi va uning o`rinbosarlari bilan birgalikda to`qqiz kishidan oshib ketmasligi kerak.

Sudya, agar ovoz berish natijalariga ko`ra ovoz berishda ishtirok etgan sudyalarning yarmidan ko`pi ovozini olgan bo`lsa, sudyalarning malaka hay`atiga saylangan hisoblanadi.

Sudyalarning malaka hay`atlari o`z faoliyati to`g`risida o`zlarini saylab qo`ygan organlarga bir yilda kamida bir marta axborot beradilar.

Sudyalarning tegishli malaka hay`ati raisi sudyalarning malaka hay`ati faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi hamda sudyalarning malaka hay`ati zimmasiga yuklatilgan vazifalarning bajarilishi uchun shaxsan javob beradi. Hay`at raisi yo`qligida uning vazifasini sudyalarning tegishli malaka hay`ati raisi o`rinbosari amalga oshiradi.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo`yicha oliy malaka komissiyasi sudyalar malaka hay`atlari raislarining sudya kadrlar bilan olib borilayotgan ishlarning ahvoli haqidagi hisobotlarini muntazam ravishda eshitib boradi.

Sudyalarning malaka hay`atlari faoliyatida sudya kadrlarning zaxirasini shakllantirish va ularni tanlashda oshna-og`aynigarchilik, mahalliychilik, xizmat mavqeini suiiste`mol qilish hamda boshqa yo`sindagi qoidabuzarlik faktlari aniqlangan taqdirda, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo`yicha oliy malaka komissiyasi sudyalarning tegishli malaka hay`ati raisini egallab turgan lavozimidan ozod etishgacha bo`lgan intizomiy javobgarlikka tortish haqida taqdimnoma kiritishga haqli.

Sudyalarning malaka hay`atlari o`z vakolatlarini amalga oshirish uchun zarur bo`lgan ma`lumotlarni sudlar, boshqa davlat organlari va jamoat birlashmalari rahbarlaridan, shuningdek mansabdor shaxslar va fuqarolardan talab qilib olish huquqiga ega.

Sudyalar malaka hay`atining majlisida bayonnoma yuritiladi va u raislik qiluvchi hamda sudyalar malaka hay`atining kotibi tomonidan imzolanadi.

Sudyalar malaka hay`atining ish bo`yicha qabul qilingan qaroriga rozi bo`lmagan a`zosi sudyalar malaka hay`atining qaroriga imzo qo`yadi va o`zining alohida fikrini yozma ravishda bildiradi, bu fikr majlis bayonnomasiga qo`shib qo`yiladi.

Sudyalarning malaka hay`ati sudyalarning ma`muriy va intizomiy javobgarligi to`g`risidagi hamda ularning vakolatlarini to`xtatib turish haqidagi masalalar ko`rilganda qaror chiqaradi, boshqa masalalar ko`rilganda esa xulosa beradi.

Sudyalar malaka hay`atining qarori yoki xulosasida quyidagilar ko`rsatilishi kerak: sudyalar malaka hay`atining nomi, uning tarkibi, ish ko`rilgan joy va vaqt; ishi ko`rilayotgan sudyaning mansabi va familiyasi, ismi, otasining ismi; taqdimnoma kiritgan yoki intizomiy javobgarlik to`g`risida ish qo`zg`atgan shaxsning mansabi va familiyasi; ish holatlari; sudyaning tushuntirishlari va uning shaxsini tavsiflovchi ma`lumotlar; qabul qilingan qaror yoki xulosaning daliliy asoslari; belgilangan intizomiy jazo chorasi yoki intizomiy javobgarlik to`g`risidagi ishni tugatish asoslari; qaror (xulosa) ustidan shikoyat qilish tartibi va muddatlari.

Sudyalarning boshqa malaka hay`atlari qarorlari va xulosalari ustidan qaror yoki xulosa qaysi sudya xususida chiqarilgan bo`lsa, shu sudya, shuningdek taqdimnoma kiritgan yoki intizomiy javobgarlik to`g`risida ish qo`zg`atgan shaxs Sudyalar oliy malaka hay`atiga shikoyat qilishi mumkin.

Masalani qayta ko`rish to`g`risidagi shikoyat yoki takdimnoma qaror qabul qilingan yoki xulosa chiqarilgan kundan boshlab o`n kun ichida qaror yoki xulosa chiqargan sudyalar malaka hay`ati orqali beriladi³⁴.

SHikoyat yoki takdimnoma tushishi bilanoq material zudlik bilan Sudyalar oliy malaka hay`atiga yuborilishi lozim. Sudyalar oliy malaka hay`ati shikoyat yoki takdimnoma bilan kelgan materialni bir oy muddat ichida ko`rib chiqadi. Sudyalar oliy malaka hay`ati:

• 
  qaror yoki xulosani o`zgarishsiz, shikoyat yoki taqdimnomani esa qanoatlantirishsiz qoldirishga;
  
• 
  qaror yoki xulosani bekor qilish va materialni yangidan ko`rish uchun yuborishga;
  
• 
  qaror yoki xulosani bekor qilish va materialni o`z ish yuritishiga olishga;
  
• 
  qarorni bekor qilish va intizomiy javobgarlik to`g`risidagi ishni tugatishga;
  
• 
  qarorni o`zgartirish va sudyaga boshqa intizomiy jazo chorasi qo`llashga haqlidir.
  

20. Quyidagilarning:

O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyaligiga nomzodlarning malaka imtihoni hamda ularning shu lavozimda ishlashga tayyorligini baholash — O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisi taqdim etgan materiallar asosida yoki vakolati muddati o`tayotgan O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyasining arizasiga binoan Sudyalar oliy malaka hay`ati tomonidan;

Sudyalikka nomzodning malaka imtihoni u bilan suhbat o`tkazish, og`zaki savol-javoblar, ro`yxati sudyalarning tegishli malaka hay`ati majlisida tasdiqlanadigan amaliy masalalarni hal etishdan iborat bo`ladi.. Sudyalarning malaka hay`ati sudyalikka nomzodning malaka imtihonidan o`tgan yoki o`tmaganligi to`g`risida xulosa beradi. Malaka imtihonini topshira olmagan sudyalikka nomzod kamida bir yildan keyin qaytadan imtihonga qo`yilishi mumkin.

Sudyalarning malaka hay`ati raisi nomzodning yoki sudyaning tayyorligi haqidagi masalaga oid xulosani O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo`yicha oliy malaka komissiyasiga yuboradi.

2425. Sudyalarning malaka attestatsiyasi «Sudlar to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq hamda sudyalar sifat tarkibini yaxshilash, ularning kasb malakasi oshishiga baho berish va rag`batlantirish, odil sudlovni amalga oshirish borasidagi mas`uliyatini oshirish maqsadida o`tkaziladi.O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalari, Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha oliy sudlarining, fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlarining, O`zbekiston Respublikasi Harbiy sudining raislari va rais o`rinbosarlariga nisbatan — O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining taqdimnomasiga binoan Sudyalar oliy malaka hay`ati tomonidan;

Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha oliy sudlarining, fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlarining, fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlarining, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudlarining sudyalariga nisbatan — Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha oliy sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari raislarining taqdimnomasiga binoan sudyalarning tegishli malaka hay`ati tomonidan;

Birinchi marta sudyalik lavozimiga saylangan (tayinlangan) shaxslarning malaka attestatsiyasi ular ish faoliyatining dastlabki uch oyi ichida o`tkazilishi kerak.³⁵

Sudyalarning navbatdagi malaka attestatsiyasi ularga berilgan malaka darajasida bo`lish muddati tamom bo`lgan kundan e`tiboran bir oydan kechiktirmay o`tkaziladi.

Sudyaga muddatidan oldin yuqoriroq malaka darajasi berish uchun unga avval berilgan malaka darajasida bo`lish muddatining yarmi o`tganidan keyingina navbatdagi malaka attestatsiyasi o`tkazilishi mumkin.

. Sudyaga malaka darajasi berilganligi to`g`risida guvohnoma beriladi. Sudyalar tegishli malaka hay`atining malaka darajasi berish to`g`risidagi qarori tegishincha O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi yoki O`zbekiston Respublikasi Oliy xo`jalik sudi matbuot organlarida e`lon qilinadi, shuningdek sudyaning shaxsiy ishiga qo`shib qo`yiladi.

Agar sudyalarning davriy malaka attestatsiyasini o`tkazish chog`ida «Sudlar to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 72-moddasi birinchi qismining 1, 3 va 8-bandlarida nazarda tutilgan holatlar aniqlangudek bo`lsa, sudyalarning malaka hay`ati barcha materiallarni O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo`yicha oliy malaka komissiyasiga yuboradi.

36. «Sudlar to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 73-moddasiga muvofiq sudya:

odil sudlovni amalga oshirish chog`ida qonuniylikni buzganligi uchun;

sud ishini tashkil etishdagi beparvoligi yoki intizomsizligi oqibatida yo`l qo`ygan kamchiliklari uchun, shuningdek xizmat borasidagi yoki obro`siga putur etkazadigan boshqa xatti-harakati uchun faqat sudyalar malaka hay`atining qaroriga asosan intizomiy javobgarlikka tortilishi mumkin.

Harbiy sudning sudyasi harbiy intizomni buzganligi uchun ham intizomiy javobgarlikka tortilishi mumkin.

O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalarining;

Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha oliy sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari raislari va rais o`rinbosarlarining;

Fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, shuningdek harbiy sudlar sudyalarining malaka hay`atlari sudyalarning intizomiy javobgarligi haqidagi ishlarni o`z vakolatlari doirasida ko`radilar.

Xo`jalik sudlari sudyalarining malaka hay`ati xo`jalik sudlari sudyalarining intizomiy javobgarligi haqidagi ishlarni ko`radi.

. Sudya, nojo`ya xatti-harakat qilganligi aniqlangan kundan boshlab xizmat tekshiruvlariga ketgan vaqt, sudyaning uzrli sabablarga ko`ra ishda bo`lmagan vaqti hamda sudyalarning malaka hay`atida intizomiy javobgarlik to`g`risidagi ishni ko`rib chiqishga ketgan vaqtni hisoblamaganda, kechi bilan bir oy ichida, ammo nojo`ya xatti-harakat sodir etilgan kundan e`tiboran esa, kechi bilan olti oy ichida intizomiy jazoga tortilishi mumkin.

Zarur hollarda, ishni ko`rib chiqish boshlangunga qadar sudyani intizomiy javobgarlikka tortish asoslari qo`shimcha ravishda tekshiriladi, bunday tekshirishni o`tkazishni sudyalar malaka hay`atining raisi sudyalar malaka hay`ati a`zolaridan biriga topshiradi. Bunda qo`shimcha hujjat va materiallar, shuningdek ko`rib chiqish chog`ida sudya qonun buzilishiga yo`l qo`ygan sud ishlari ham talab qilib olinishiga yo`l qo`yiladi.. Sudyalarning tegishli malaka hay`ati quyidagi qarorlardan birini chiqarishi mumkin:

intizomiy jazo chorasi qo`llash to`g`risida;

intizomiy javobgarlik to`g`risidagi ishni tugatish to`g`risida;

intizomiy javobgarlik to`g`risidagi ish materiallarini sudyaning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish masalasini qo`zg`atish huquqiga ega bo`lgan organlarga yuborish haqida.