Mavzu: sohaning faol va nofaol terminlari

A) arxaizmlar. Arxaizmlar eskirgan so‘z tiplaridan biri bo‘lib, zamonaviy narsa va hodisalarning eskirib qolgan nomlaridir.

• A) arxaizmlar. Arxaizmlar eskirgan so‘z tiplaridan biri bo‘lib, zamonaviy narsa va hodisalarning eskirib qolgan nomlaridir.
• Agar istorizm hodisasida predmet yoki hodisaning o‘zi ham, nomi ham
• eskiradigan bo‘lsa, arxaizm hodisasida esa predmet va hodis zamonaviy bo‘ladi, ularning nomi yoki nomlaridan biri eskiradi, iste’moldan chiqadi, natijada narsa
• yoki predmetlar, hodisalar nomlari yangisi bilan atalaoshlaydi.
• Xullas, bunda, asosan, hozirda hayotda mavjud bo‘lgan narsalarni
• ifodalashda kamida ikkita so‘z ishtirok etadi, ulardan biri faol ishlatilsa, ikkinchisi,
• passiv leksik qatlamga o‘tadi va asta-sekin eskiradi, faqat tarixiy davr kaloritini berish maqsadidagina qo‘llanishi mumkin.

Sӓtil (chelak), täläk (omborxona), mädräpxana (xojatxona), tuzuv

• Sӓtil (chelak), täläk (omborxona), mädräpxana (xojatxona), tuzuv
• (taqinchoq), käpärät (magazin), lazim (ishton), dukart (qaychi), tirnaq (fundament), savax (ip), shangil//sarxum (kurshka), äläm (bayroq), bändirgä(chorraxa), kärmän (shlyapa), diyzil (avtobus), däbil// ‘ng‘ir (og‘ solinadigan idish) va hakazo.
• Ijtimoiy tarixiy sharoit jamiyatda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar tilda ham o‘z aksini topadi.
• Ko‘p ma’noli so‘zlardagi ma’nolaridan birining o‘zgarishi, eskirishi natijasida semantic arxaizmlar yuzaga keladi.

1. Qishloq xo‘jaligi va dehqonchilikga oid so‘zlar: kündä (omoch), zämbärchi

• 1. Qishloq xo‘jaligi va dehqonchilikga oid so‘zlar: kündä (omoch), zämbärchi
• (zambil bilan mahalliy o‘g‘it tashiydiganlarga nisbatan ishlatiladi), digir
• (charxpalakning suv chiqaradigan ko‘zasi), vahim (vaqf qilingan yer yoki narsa) va hakazo.
• 2. Suv chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan so‘zlar: kündä (juvozning yerga ko‘milib turgan qismi), arish (kundaga bog‘lanadigan uzun yog‘och); darvaz yip (ikkita katta o‘qni bog‘laydigan ip); ayri ag‘ach (o‘qni tushirishga xizmat qiladigan yog‘och); ayri baqan (katta o‘qni ko‘tarib turishga xazmat qiladigan narsa); kämal
• (tushirishga xizmat qiladigan narsa); kämälcha (o‘qqa kiydiriladigan narsa);
• . Tarixiy so‘zlar (istorizmlar). O‘tmishga oid narsa, hodisalarni ifodalagan, biroq hozirgi tilimizda o‘z sinonimiga ega bo‘lmagan so‘zlardir. Masalan: miri, paqir, (pul birliklari) qozi, qushbegi, yasovul, xalifa (mansab nomlari), omoch, yorg‘ichoq, charx kabilar.
• 2. Eskirgan so‘zlar(arxaizmlar). Hozirgi kunda mavjud bo‘lgan narsa va hodisalarning eskirib qolgan nomlaridir. Eskirgan so‘zlarning hozirgi tilda sinonimi mavjud bo‘ladi.
• Masalan: budun, ulus, raiyat – xalq; handasa - geometriya; muarrix –
• tarixchi; dudoq – lab; lang - cho‘loq, oqsoq.