Mavzu: sohaning faol va nofaol terminlari

Eski o‘zbek adabiy tilining rivojlanishida Alisher Navoiyning xizmatlari katta. U “Chor devon”, “Hamsa”, “Mahbub ul-qulub”, “Majolis un-nafois”, “Mezon ul-avzon”, “Muhokamat ul-lug‘atayn” kabi asarlari bilan eski o‘zbek adabiy tilini yuqori bosqichga ko‘tardi. Navoiy o‘z badiiy asarlari bilan o‘zbek adabiy tilining imkoniyatlarini kengaytirgan bo‘lsa, ilmiy asarlari orqali o‘zbek tilining boyligini nazariy jihatdan isbotlab berdi.

• Eski o‘zbek adabiy tilining rivojlanishida Alisher Navoiyning xizmatlari katta. U “Chor devon”, “Hamsa”, “Mahbub ul-qulub”, “Majolis un-nafois”, “Mezon ul-avzon”, “Muhokamat ul-lug‘atayn” kabi asarlari bilan eski o‘zbek adabiy tilini yuqori bosqichga ko‘tardi. Navoiy o‘z badiiy asarlari bilan o‘zbek adabiy tilining imkoniyatlarini kengaytirgan bo‘lsa, ilmiy asarlari orqali o‘zbek tilining boyligini nazariy jihatdan isbotlab berdi.
• Alisher Navoiy eski o‘zbek adabiy tilida juda ko‘p yangi shakllar, yangi uslublar yaratdi, Shimol, Sharq, Janubdagi tarqoq holdagi adabiy til shakllarini birlashtirib, o‘z davrining mukammal adabiy til me’yorini yaratdi. Shu ma’noda, Alisher Navoiy o‘zbek adabiy tilining asoschisi hisoblanadi.
• Yangi o‘zbek adabiy tili XIX asrning ikkinchi yarmidan rivojlanib, bu vaqtga kelib Furqat, Zavqiy kabilarning tili jonli tilga yaqinlashdi. Asr oxirida turk tili haqidagi dastlabki kitoblar va amaliy grammatika qo‘llanmalari paydo bo‘ldi. XX asr boshlaridagi esa gazeta-jurnallarda turk, ozarbayjon, tatar tillarining ta’siri yaqqol ko‘rinadi. Bu vaqtda o‘zbek tilida yangi so‘z, shakllar yasashga urinish kuchli bo‘ldi, rus tilidan anchagina so‘zlar qabul qilindi.

Nofaol so‘zlar. Adabiy tilga o‘xshab shevalar ham rivojlanib, yangi

• Nofaol so‘zlar. Adabiy tilga o‘xshab shevalar ham rivojlanib, yangi
• so‘zlar hisobiga boyib, o‘zgarib boradi. Bunday o‘zgarish, ko‘pincha, shevalar
• lug‘at tarkibida ro‘y beradi. Bu ijtimoiy hayotda sodir bo‘lgan o‘zgarishlar bilan
• bog‘liqdir. Ayniqsa, jamiyatda ro‘y beradigan har xil o‘zgarish sababli zamon
• talablariga javob bermagan so‘zlar iste’moldan chiqadi, ularning o‘rniga boshqalari kirib keladi. Demak, til, jumladan, uning shevalarida ham yangilanishlar, eskirishlar sodir bo‘lib turadi. Bular davr talabi bilan bog‘liqdir. Ba’zi so‘zlar qo‘llanish doirasining kengayish va aksincha, ayrimlarining passiv qatlamga o‘tishi bu jarayonni yanada tezlashtirishi mumkin. Ta’kidlash kerakki, bular hammasi nisbiy hodisadir. Sababi zamonaviylik va eskirganlikning o‘zi ham davrga ko‘ra nisbiy hisoblanadi. Eskirgan so‘zlar vaqti kelib, yana faollashishi va aksincha yangi so‘zlar tezda muomaladan chiqib ketishi mumkin.