Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Majoritar saylov tizimida nomzod yoki partiya g‘alaba qozonish uchun saylovchilar ko‘pchiligining ovozini olishi lozim. Kamchilik ovozlarni olsa, nomzod yoki partiya hech qanday mandatga ega bo‘lolmaydi. Majoritar tizim ham o‘z navbatida 2 turga bo‘linadi: 1) Mutlaq ko‘pchilik tizimi ko‘pincha mamlakat Prezidentini saylash chog‘ida qo‘llaniladi. Unga ko‘ra saylovlarda qatnashganlarning yarmidan ko‘pining (kamida 50%) ovozini olgan nomzod g‘alaba qozonadi. 2) Nisbiy ko‘pchilik tizimida esa nomzod g‘olib chiqish uchun boshqa nomzodlarga nisbatan ko‘proq ovozlarni olishi lozim.

Majoritar saylov tizimi AQSH, aksariyat Lotin Amerikasi mamlakatlari, Fransiya, Angliya kabi rivojlangan mamlakatlarda muvaffaqqiyatli qo‘llanilib kelinmoqda. Olimlarning fikricha, majoratir saylovlar afzalliklaridan yana biri uning parlament ichida ko‘pchilikni yuzaga chiqarishida va ana shu ko‘pchilik aosida barqaror hukumat tuzilishida namoyon bo‘ladi.

Masalan, Fransiyada saylovlarning majoritar turi qo‘llaniladi. Parlamentda ko‘pchilikni tashkil qiluvchi partiyalar koalitsiyasi uchun har doim bir xavf mavjud bo‘lib, koalitsiyadagi partiyalar o‘rtasida ichki kelishmovchiliklar yuzaga kelishi oqibatida Parlament tarqatib yuborilishi mumkin. Shuning uchun deputatlar ilgari o‘zlari saylovchilarga taqdim etgan dasturlari doirasida faoliyat olib borishga majburdirlar. Parlamentni tarqatib yuborish xavfi undagi “ko‘pchilik” koalitsiyasini yanada jipslashib, bahs-munozarali masalalarni tinch yo‘l bilan hal qilishga da’vat etadi. Mabodo Parlament tarqatib yuborilgudek bo‘lsa, deputatlar o‘z saylovchilarining oldiga kelib, saylovoldi dasturlari bilan yana bir marta o‘rtoqlashishga majbur bo‘ladilar. Majoritar saylovlarning jamiyatni jipslashtirish va muvozanatni saqlash kabi ijobiy jihatlarga ega ekanligini fransuz siyosiy tajribasi yaqqol tasdiqlaydi.

Majoritar saylov tizimi demokratik jamiyatda eng optimal variant hisoblanadi. Majoritar saylov har bir siyosiy partiyani o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga va o‘z mafkuraviy arsenalidan to‘liq foydalanishga etaklaydi. CHunki, ushbu partiya boshqa partiyalarga nisbatan hech bo‘lmaganda bir ovoz ko‘proq olishga intilishi natijasida siyosiy sahnada bir biriga muholif bloklar vujudga keladi. Xorijiy mamlakatlar tajribasi ikki qutbli siyosiy partiyalar tizimi boshqa siyosiy tizimlardan ko‘ra samarali siyosiy qarorlar chiqarishda va mas’uliyatni to‘liq his etuvchi hukumatlar tuzishda ijobiy natijalar berishini tasdiqlaydi. Ikki qutbli ko‘ppartiyaviylikning mohiyati shundaki, unda bir tomon siyosiy hokimiyatni amalga oshiradi, ikkinchi tomon esa konstruktiv muholifatga aylanadi. Elektorat esa hokimiyatni hukmron partiya qo‘lida qoldirishi yoki muholifatga ishonib topshirishi mumkin. Elektoral raqobatning ushbu dinamikasi partiyalarni siyosiy spektrning markaziga tomon intilishga majbur qiladi va o‘z saflarida ekstremistik g‘oyalarning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bundan tashqari agar favqulodda holatlar yoki bo‘xronlar yuz berib qolguday bo‘lsa, bir-biriga muholif tomonlar umumdavlat manfaatlari yo‘lida o‘zaro murosa qilgan holda yagona dastur tuzib chiqishlari yoxud, hatto koalitsion hukumat tashkil qilib xavfli vaziyatdan chiqib ketishlari mumkin.

Proporsional saylovlarning afzalliklari shundaki, u birinchidan siyosiy partiyalar mudom faol bo‘lishga turtki beradi; ikkinchidan, biror deputat o‘z vakolatini amalga oshirolmay qolgan taqdirda uinng o‘rnini to‘ldirish uchun o‘tkaziladigan oraliq saylovlarni baratarf etadi. (o‘z vakolatini topshirgan deputatning o‘rnini partiviy ro‘yxatdagi navbatdagi partiyadoshi egallaydi). Uchinchidan faqat yirik siyosiy partiyalar emas, balki kichiklari ham Parlamentga saylanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa parlament ichida turli fraksiyalarning faoliyat olib borishini ta’minlaydi.