Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Sharl Lui Monteske (1689-1775) o‘zining Jenevada yashirin tarzda nashr etilgan «Qonunlar ruhi haqida» nomli asarida Fransiyadagi mutlaq rejimni tanqid qildi va mustabidlikning ozodlik bilan birga yashay olmasligini ko‘rsatdi. U ustunlikka intiluvchi kuchlarni muvozanatga keltirishga o‘rindi. Mazkur muvozanatni u podshohning mutlaq hokimiyatini bir-birini o‘zaro jilovlab turishi lozim bo‘lgan uch tarmoqda - qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘lish orqali amalga oshirish mumkinligini isbotlashga intildi.

Sh.Monteskyo hukmronlikning asosi deb qonunlarni hisob laydi. Oliy sud qonun chiqarishni ham, qonunlarning bajarilishini ham nazorat qilishi lozim. U o‘z asarida «erkinlik qonunlar ruxsat bergan ishlarni qilish huquqidir», deb yozgan edi.

Sh.Monteskening fikriga ko‘ra, davlat boshqaruvi shakllari uning hududining o‘lchamlariga bog‘liq: hududi uncha katta bo‘lmagan davlatlar despotiya bo‘lishlari kerak. Bunda u agar federatsiya tarzida tashkil etilsa, ulkan hududlarda ham respublika yaratish mumkin, deb hisoblagan.

Sh.Monteske optimist edi, u taraqqiyotga ishonar va uni siyosiy erkinliklar bilan bog‘liq deb bilardi. Uning fikriga ko‘ra, siyosiy erkinliklar iqtisodiyotning, sanoatning va savdo-sotiqning rivojlanishiga xizmat qiladi. Insonparvarlik haqida insonning birinchi qonuni sifatidagi mulohazalariga ham, zo‘ravonlikdan, bir xalqning boshqa xalq tomonidan asoratga solinishdan voz kechish haqidagi da’vatlari ham o‘ziga xosdir.

Germaniyalik cherkov targ‘ibotchisi Tomas Myunser (1490-1525) Er yuzida sinfsiz, ziddiyatlardan holi bo‘lgan, xususiy mulkchilik tugatilgan aloxida davlat hokimiyatini ilgari suradi. U o‘zining «Xon-beklar oldida targ‘ibot» asarida siyosiy hokimiyat xalq ommasi nomidan va uning manfaatlari yo‘lida amalga oshirilgandagina qonuniy hamda huquqiy hisoblanishi mumkin, deydi. U qo‘zg‘olonga rahbarlik qilgani uchun qatl qilinadi.

Ingliz yozuvchisi va davlat arbobi Tomas Mor (1478-1535) o‘zining

«Utopiya» kitobida xayoliy Orol aholisi yaratgan tuzum ijtimoiy-siyosiy rejimlardan eng afzali, eng insonparvari, eng demokratlashgan, eng aqlli, intizom va erkinlik, tartibot, tashabbuskorlik, mehnat va rohat jamiyatini tasvirlaydi. Xususiy mulkchilikni, teng sizlik va adolatsizlikning asosiy sababchisi sifatida inkor etadi. U erksevar ruhi uchun qatl etiladi.

Ushbu davrda yashab o‘tgan yana bir ko‘zga ko‘ringan mutafakkir, Italiyalik faylasuf, shoir, siyosiy arbob Tomazzo Kampanella (1568-1639) bo‘lib, u o‘zining «Quyosh shahri» kitobida kommunistik jamiyatni targ‘ib qiladi. Bu fikrlarni u «Messiya podsholigi» asarida yanada rivojlantiradi. Diniy podsholik muqarrarligi xayoli bilan boyitiladi... Mehnat qilish barcha uchun barobar va 4 soatdan oshmasligi lozim deydi.