Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

IX-XX asr boshlarida Markaziy Osiyodagi siyosiy qarashlar

Bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri bu o‘tmish tajribasini chuqur idrok etishni talab qiladi.¹⁶ Shuni aytish mumkinki, o‘zbek xalqining ko‘p asrlik tarixi, ushbu mintaqadagi siyosiy fikrning rivojlanish tarixi ana shu tajriba manbalardan biridir. IX-XI asrlarda Markaziy Osiyoda siyosiy fikrlar rivojlanishi (Abu Nasr Al-Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino va boshqalar).

Markaziy Osiyo dunyo sivilizatsiyasining ilmu-ziyo taratgan, o‘z davri taraqqiyotining yuqori cho‘qqilariga chiqqan, ma’rifat va madaniyat o‘choqlaridan biri bo‘lgan. Uning hududida eng qadimgi zamonlardan boshlab dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq, ilmu-fan bilan shug‘ullangan qudratli davlat birlashmalari birin-ketin, bir-birining o‘rnini egallagan holda vujudga kelgan.

Ismoil Buxoriy, Abduxolik G‘ijduvoniy, Xo‘ja Bahoviddin Naqshband, Imom Termiziy, Ahmad YAssaviy kabi islom dunyosining ulamolari bilan bir qatorda Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Al Xorazmiy, Axmad al Farg‘oniy, Ibn Sino, Zamaxshariy kabi dunyoviy olimlar Ro‘dakiy, Daqiqiy, Firdavsiy kabi shoirlar Turon va Erondan etishib chiqdi. Bu borada, arab xalifaligida islom dini va siyosatning o‘zaro ittifoqi vujudga keldi.

Ibn Rushd (1126—1198) hayoti va faoliyati diqqatga sazovor. X asrda «Pok birodarlar» tashkiloti vujudga keldiki, bu tashkilot ruhoniy shialardan iborat bo‘lib, ular o‘z davrlarining ilmlariga oid ensiklopediyani yaratdilar. «Pok birodarlar va haqiqatgo‘y do‘stlarning risolalari» nomi bilan mashhur ushbu asar 51 risoladan iborat bo‘lib, falsafa, ma’naviyat, din, tilshunoslik hamda ijtimoiy — siyosiy sohalarni qamrab oladi. Ibn Rushd dinni boshqaruv san’ati deb bilgan, hatto ideal davlatda ham din ana shunday rol o‘ynashi kerak bo‘lgan, chunki hamma ham hayot falsafasi haqiqatini tushunib etmaydi.

Ma’lumki, IX —XII asrlarni Markaziy Osiyoda Uyg‘onish davri ham deb aytishadi, chunki IX asr boshiga kelib Movarounnahr arablar zulmidan ozod bo‘lib, bu erda mustaqil milliy davlatlar vujudga keldi. Barcha bilim tarmoqlari bilan birgalikda siyosiy, huquqiy va falsafiy qarashlar gurkirab rivojlandi.