|
Xulq-atvorlik darajada mazkur mafkura maqsadlari va tamoyillari fuqarolar tomonidan o‘zlashtiriladi, hamda ularning jamiyat siyosiy hayotida ishtirok etishning u yoki bu shakllarida o‘z ifodasini topadi. Bu darajada mafkura kishilarning hatti-harakatiga aylanib, ularni jipslashtiradi, birlashtiradi, muayyan yo‘lga yo‘naltiradi, safarbar etadi.
Mafkuralarning jamiyat hayotidagi roli ular bajaradigan funksiyalar tomonidan belgilangan. Siyosiy mafkuralar siyosiy dunyoqarash sifatida namoyon bo‘lib, ishonch-e’tiqod kuchini kasb etuvchi qadriyatlarni o‘z ichiga olishidan kelib chiqib, ularning quyidagi funksiyalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
- yo‘naltirish funksiyasi. U jamiyat, ijtimoiy taraqqiyot, shaxs, hokimiyat haqidagi asosiy tasavvurlarni o‘z ichiga olgani holda mafkuraning inson faoliyatining mazmun va mezonlari tizimini belgilab berishida ifodalanadi;
- safarbarlik funksiyasi. Mafkura ancha mukammal jamiyat haqidagi ideallarni takdim etar ekan, siyosiy faoliyatning bevosita motivlari sifatida maydonga chiqadi va jamiyatni, ijtimoiy guruhlarni mazkur ideallarni amalga oshirishga safarbar qiladi;
- integrativ funksiya. Siyosiy voqelikka dunyoning o‘zlari taklif etayotgan manzarasiga mos mazmun baxsh ztib, siyosiy mafkuralar uning o‘z miqyoslariga ko‘ra har qanday shaxsiy va guruhiy maqsadlardan ustun turuvchi juda katta ahamiyat kasb etishini ta’minlaydi. Siyosiy mafkuralar xususiy manfaatlarga qarama-qarshi turadi va aynan shu bois integratsiyalovchi omil sifatida namoyon bo‘ladi.
- amortizatsiya funksiyasi. Siyosiy mafkuralar jamiyat, guruhlar, individ ehtiyojlari bilan ularni qondirishning amaldagi imkoniyatlari o‘rtasida nomuvofiqlik yuzaga kelgan vaziyatda ijtimoiy keskinlikni yumshatishga xizmat qiladi. Taklif etilaetgan ideallar individni muvaffaqiyatsizliklardan so‘ng o‘zida yana qaytadan faol harakatlar uchun kuch topishga majbur qiluvchi, ilhom beruvchi mazmun sifatida maydonga chiqadi;
- muayyan ijtimoiy guruh manfaatlarini ifodalash va himoya qilish funksiyasi. Siyosiy mafkuralar qandaydir ijtimoiy guruhning manfaatlar asosida paydo bo‘lishi tufayli ular ana shu manfaatlarni ifodalash va ularni boshqalar oldiga qo‘yishga xizmat qiladi.
Bu funksiyalarni siyosiy mafkuralar o‘zlarini siyosiy ongning boshqa shakllaridan, masalan, siyosiy ruhshunoslikdan farq qiluvchi ikki xususiyati tufayli amalga oshiradi:
total ahamiyatga (yoki globallikka) da’vo qilish;
me’yoriylik.
Har qanday siyosiy mafkura boshqa mafkuralarni siqib qo‘yishga va o‘zi ilgari surayotgan g‘oyani amalga oshirish yo‘lida hamma narsadan foydalanishga intiladi. Mafkurani targ‘ibot ishi bilan chalkashtirmaslik lozim. Agar mafkura siyosiy tasavvurlarning mavjudlik shakli bo‘lsa, siyosiy targ‘ibot ularni tarqatishning asosiy vositasidir. Hozirgi zamonning asosiy mafkuraviy oqimlari siyosatshunoslikda mustaqil fan sifatida g‘oyaviy-siyosiy miqyosga ega bo‘ladi. Shu sababli siyosat bilan mafkura o‘rtasidagi nisbat siyosatshunoslik tahlilining muhim ob’ektlaridan biri hisoblanadi.
Deyarli barcha rivojlangan Fapb mamlakatlarining tajribasi shuni yaqqol isbotlaydiki, siyosiy fenomenlarning ilmiy tahlili tadqaqotchining g‘oyaviy pozitsiyalari bilan bemalol kelisha oladi. Agar XX asrning 60-yillarida G‘arbdagi ko‘p jamiyatshunoslar mafkuralarining tamom bo‘lganligi haqidagi konsepsiyaning tashabbuskorlari sifatida chiqqan bo‘lsalar, 70—80-yillarga kelib qayta mafkuralashtirishning zarurligi haqida so‘z yurita boshladilar, mashhur fransuz sotsiologi R. Aron esa «mafkuralarning o‘lmasligini» e’lon qaldi. Fapb siyosatshunoslarining ko‘pchiligi o‘z yondashuvlari, qoidalari, xayrixohliklariga ko‘ra liberallar, konservatorlar, sotsial-demokratlar, marksistlar va boshqalar sifatvda tavsif-lanadi. Bunday tasnifning asosida, shubhasiz, mafkuraviy baholash ham yotadi. Shu sababli so‘z mafkuradan holi qilish haqida emas, balki g‘oyaviy-siyosiy oqimlar, yondashuvlar plyuralizmining qaror topishi, ularning yonma-yon yashashi va bir-biriga nisbatan ochiqligi haqida borishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
