|
Ikkinchi usul ichki refleksiyani namoyon bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lib, u “hayotning bu uzluksiz jarayonini to‘xtatib qo‘yishi, uzib qo‘yishi mumkin va insonning g‘oyalar dunyosidan chiqarib yuboradi. Inson g‘oyalar dunyosidan tashqaridagi pozitsiyani egallaydi”. Bunday refleksiyaning namoyon bo‘lishi hayotiy qadriyatlar tizimini aniqlash bilan bog‘liqdir. S.L. Rubinshteyn aynan shu holat bilan voqelikning yangi usuliga o‘tish imkoniyatini bog‘laydi. Bevosita aloqalarni uzish va ularni yangi negizlar asosida tiklash ikkinchi usulga o‘tish
bilan yakunlanadi. Shu vaqtdan boshlab “ruhiy bo‘shliqqa, negilizmga, axloqiy beqarorlikka yoki boshqa – yangi anglangan sharoitda axloqiy inson hayotini qurishga yo‘l ochila boshlaydi” Sanab o‘tilgan fenomenlar yangi usulning mavjudligini xarakterlamaydi, balki shaxs ilgarigidek yashash imkoniyati yo‘q bo‘lgan vaziyatda qolganda o‘zining beqaror “Men” tizimini buzilishlardan saqlab qola olmasligini anglatadi. Bu vaziyat ba’zida “o‘zini safarbar etish” holati deb nomlanadi. Biroq bu holatni o‘zining namoyon bo‘lishiga ko‘ra o‘zini-o‘zi safarbar etish deb nomlab bo‘lmaydi: tabiatdan, boshqalardan alohida tarzda anglanmagan voqelikni yo‘qotish mumkin emas. Shunchaki birinchi usulda turmush tarzining hayot-avtomatdan ajratilmaganligi hech qachon axloqiy beqarorlikni keltirib chiqarmaydi.
Hayotiy faoliyat moduli – bu insonning tashqi dunyo bilan o‘zaro hamkorligini, inson turmush tarzi qanday tuzilganligini aniqlab beruvchi ko‘pgina munosabatlarning o‘zaro bog‘liqligini to‘liq xarakteridir. Hayotiy faoliyat modusi faqatgina inson turmush tarzini turli voqeliklarga munosabatini ifodalab qolmasdan, balki individning turli individual qobiliyatlarini ham faollashtiradi. Uning ta’sir ostida shahsiy qadriyat ehtiyojlari sohasi va boshqalar shakllanib boradi. Turli hayotiy faoliyat moduslaridagi munosabatlar tizimi haqidagi tushunchalarning mazmuni quyidagi jadvalda keltirilgan.
Shaxsning kasbiy rivojlanishining xabardorligi va mahsuldorligining eng muhim mezoni - bu uning kasbiy ishda shaxsiy ma'nosini topishi, mustaqil ravishda loyihalashtirishi, professional hayotini yaratishi, kasb, mutaxassislik va ish joyini tanlash to'g'risida mas'uliyat bilan qaror qabul qilishi. Albatta, bu hayotiy muammolar inson hayoti davomida paydo bo'ladi. Shaxs doimiy ravishda o'zgarib turadi, rivojlanadi, demak, uning rivojlanishining turli bosqichlarida professional o'zini o'zi belgilashning bir xil vazifalari har xil yo'llar bilan hal qilinadi. Kasblar dunyosida (yoki ma'lum bir kasbda) o'z o'rnini doimiy ravishda aniqlash, uning ijtimoiy va professional rolini tushunish, professional ishga, jamoaga va o'ziga bo'lgan munosabat inson hayotining muhim tarkibiy qismiga aylanadi. Ba'zida kasbdan begonalashish kuzatiladi, odam o'z yukini his qila boshlaydi, o'z kasbiy mavqeidan norozi bo'ladi. Aytish mumkinki, odam doimo kasblarga bo'lgan munosabatini aniqlashni, ba'zida o'zichatahlil qilish va mulohaza yuritishni talab qiladigan muammolarga duch keladi. kasbiy yutuqlar, kasb tanlash yoki uni o'zgartirish to'g'risida qaror qabul qilish, kasbni aniqlashtirish va tuzatish, boshqa professional aniqlangan masalalarni hal qilish.
Kasbiy xulq-atvor muammolarining butun majmuasi kasbiy o'zini o'zi belgilash tushunchasi bilan izohlanadi, kasbiy o'zini o'zi belgilash-bu shaxsning kasblar olamiga va tanlangan kasbiga tanlangan munosabati. qat'iyat-bu ularning xususiyatlari va imkoniyatlarini, kasbiy faoliyat talablari va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda kasbni ongli ravishda tanlashdir. Professional o'z taqdirini o'zi belgilash butun kasbiy hayot davomida amalga oshiriladi: inson o'z kasbiy hayotini doimo aks ettiradi, qayta ko'rib chiqadi va o'zini tasdiqlaydi. 2. Kasbiy psixologiyada kasb tanlashning psixologik mohiyati.
Kasb tanlash jarayoni ijtimoiy ahamiyat kasb etsada, lekin uning ortida alohida insonning bir qarashda sof individual tanlovi yotadi. Shunday ekan, birinchi navbatda shaxsning kasbiy ehtiyoji, motivi, layoqati, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish darkor. Aks holda umumiy xususiyatli yo‘llanma ijobiy natijaga olib kelmaydi, chunki individuallik o‘ziga xos talablarni taqozo etadi. Hatto oddiy kasb maorifi ham turlicha yondashuvni talab qiladi, binobarin, uni qondirmasdan turib tub maqsadga erishib bo‘lmaydi. Kasbga yo‘llash umumdavlat ahamiyatiga ega muammo hisoblanib, uni bosqichma-bosqich amalga oshirish O‘zbekiston Respublikasida «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi»da alohida o‘rin egallaydi.
Hozirgi zamon psixologiya fani bilimlarni egallashga nisbatan ichki ehtiyojga katta ahamiyat beradi va bu bilan shaxs xulq-atvorini bir muncha boshqarish imkoniyati mavjud ekanligini ta’kidlaydi. Shuning bilan birga talabada barqaror bilishga qiziqishni shakllantirish muammosiga alohida e’tibor qilinadi. Darhaqiqat, barqaror bilishga qiziqishlar qo‘zg‘atuvchi turtki (kuch) sifatida o‘quv motivlarini vujudga keltiradi, muvaffaqiyatni ta’minlashga xizmat qiladi. Talabada bilimlarning muayyan sohasiga, u yoki bu faoliyat turiga qiziqishning tug‘ilishi ko‘p jihatdan shaxsni qay tariqa shakllanish imkoniyatini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
