Mavzu: Seydi Ali Raisning “Mirotul mamolik” asarida Yaqin va O‘rta Sharq

Kirish

Mavzuning dolzarbligi. XVI asr o‘rtalarida Eron, Afg‘oniston, Movarounnahr, Xuroson, Hindiston kabi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisdoiy, siyosiy, madaniy hayoti haqida qimmatli manba hisoblangan”Mirotul mamolik” asari tarixshunosligimizda hali biror bir mustaqil tadqiqotga asos bo‘lmagan. Ushbu nuqtai-nazardan qaraganda men tanlagan magistrlik dissertatsiya ishi mavzusi dolzarbdir.

• Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. “Mirotul mamolik” o‘rta asr tarixi, etnografiyasi va geografiyasini o‘rganish nuqtai nazaridan ham qimmatli asardir. Mana shuning uchun ham Seydi Ali Rais va uning “Mirotul mamolik” asari sovet va G‘arbiy Yevropa sharqshunos olimlarining diqqatini bir necha bor o‘ziga jalb qilgan. Bu asar dastlab, Genrix fridrix fon Diz tomonidan nemis tiliga tarjima qilinib, 1815-yili uning “Osiyo memuarlari”da bosilib chiqdi. So‘ngra “Aziatik” jurnalida Morezning fransuz tiliga qilgan tarjimasi ham bosildi. Nihoyat 1899-yili Vamberi uning ingliz tiliga tarjima qildi.

• Sovet arabshunoslarining otasi, marhum I.Y.Krachkovskiy o‘zining “Arab adabiyoti” nomli asarida Seydi Ali Raisning geografiyaga oid boshqa mashhur kitobi “Muhit”ning ahamiyatiga to‘xtab, Seydi Ali rais hayoti va ilmiy faoliyatiga doir chuqur ilmiy mulohazalar yuritgan I. Y. Krachkovskiy G‘arb olimlarining Seydi Ali Rais ilmiy faoliyati haqidagi ko‘pgina chalkash mulohazalariga chek qo‘ydi. Ko‘pdan – ko‘p ilmiy dalillar asosida Seydi Ali Raisning Sharq adabiyotida tutgan katta o‘rnini qayta tikladi. Seydi Ali Rais o‘z davrida fanning ko‘p sohalariga, xususan, geografiya, dengizchilik ilmi, adabiyot, tarix, hatto, astronomiya ilmlariga o‘z hissasini qo‘shgan bo‘lishiga qaramay, ko‘pchilik Sharq va G‘arb olimlari uni faqat Ummon dengiziga bag‘ishlangan mashhur “Muhit” asari tufayli taniganalar, xolos.