Mavzu: semantik differentsial metod bo’yicha nutq birliklari semantikasini o’rganish

MAVZU:SEMANTIK DIFFERENTSIAL METOD BO’YICHA NUTQ BIRLIKLARI SEMANTIKASINI O’RGANISH.
Reja:
1. Semantik differentsial metodi.
2. Semantik differentsial metodni o’rganish.

Eksperimental psixosemantika o’tgan asrning 70 yillarida vujudga kelgan. Psixosemantikani vazifalidan biri individual ongni turli shakllarini – obrazlarini simvollarini kommunikativ va vertual xarakatlarini va eng muximi so’z bilan ifodalangan tushunchalarni tahlil qilish imkonini beradi.

Semantik differentsial metod (ingl. Semantic Differential Technique).
Semantik differentsial metod – bu ob’ektiv metodlardan biri bo’lib, makonning tuzilishi haqidadidir.
Semantik differentsial metod - bu ob’ektiv metodlardan biri bo’lib, makonning tuzilishi haqidadidir. Eksperimental semantik metodlar sinfiga kiradi.
Aslida psixosemantik tahlillarni boshlanishi Ch.Osgut tomonidan yaratilgan bo’lib, u keginchalik Petrenko tomonidan Vigotskiy, Leont’ev, Luriya maktablari asosida vujudga kelgan. Bu metoda noverbal obrazlar ishlatiladi. Bunda odam ongida bo’ladigan tushunchani konnativ(pragmatik, amaliy) ahamiyatini o’lchariladi. Osgutni fikricha turli hil assotsiatsiyalarni darajalashdan iborat. 1960 – 1970 yillarda Osgut shaxsni tekshirishda sakkizta omilni ishlatgan. Bunday noverbal psixosemantik differentsial tahlil 1972 yili Amerika olimlari Bentler, Lavoe tomonlaridan taklif qilingan va u verbal psixosemantik differentsial tahlilga o’hshaydi. Quyida Ch.Osgutning noverbal psixosemantik differentsial tahlil qiluvchi so’z antonimlari keltirilgan.
Semantikaga nazarny qarashlar. Mazmun turlari:
signifikativ-ko’rsatkich belgi,
denotative-ma’lum bir so’zning ma’nosi,
tuzilmaviy,
pragmatik-amaliyot bilan bog’liq. Ch.Morris. A.Chyorch, de Sossyur, Ch.Osgud, F.Polan. L.S.Vigotskiy, A.N.Leont’ev tadqiqotlari. "Ma’no" va "mohiyat" tushunchatari. Nutq mazmuni komponentlari, so’zlarning affektiv bo’yoqdorligi. Ch.Osgudning semantik differentsial metodi.

Semantik differentsial metod Ch.Osgud boshchiligida bir guruh AQSH olilari tomonidan sinesteziya mexanizmlari o’rganish davomida ishlab chiqilgan bo’lib, ijtimoiy ustanovka va insoniy idrokini tahlil qilishda idrok va odam xulq-atvori bilan bog’liq tadqiqotlarda keng qo’llanila boshlangan.

Semantik differentsial metod psixologiyada, sotsiologiyada, qaror qabul qilish nazariyalarida, ommaviy munosabatlar nazariyalarida, reklama va boshqa ko’plab sohalarda qo’llanilib kelinmoqda. SHu bilan birga bu metod anglash aspektini (tomoni) kognitivligini (bilish) va shaxsni o’zini anglashi ham tadqiqotlarida qo’llanilmoqda. Ch.Osgud ta’kidlaganidek, kognitivlikni mazmuni ya’niy, idrokdagi ta’sir-simvoli va simvol bilan bog’liq ongli o’tmish operatsiyalari deb atalmish mavjud holatni o’lchash o’lchanadi. Ushbu g’oyaga sobiq sovet psixologiyasida konnotativ mohiyatni analogi sifatidagi «sub’ekt uchun ahamiyatli» - shaxsni anglash tushunchasi yaqindir (A.N.Leont’ev, A.A.Leont’ev).
Semantik differentsial metodi boshqariluvchi assotsiatsiyalar va shkalalashtirish jarayonilarining kombinatsiyalangan (bir turdagi bir necha narsaning o’zaro uyg’un birikmasi) ko’rinishidir. O’lchanayotgan ob’eklar (tushuncha, rasm, alohida badiiy ko’rinish va boshqalar) verbal antonim so’zlar berilgan qutblardagi biopolyar gradual qator (uchlik, beshlik, yettilik) bilan baholanadi.
Ch.Osgud ishlarida uchta asosiy faktorlar alohida ko’rsatilgan: ko’plab «Baholash», «Quvvat», «Faollik» shkalalarini o’zida jamlagan shkala va kognitivlik mohiyatni differentsiatsiya qilish uchun uch o’lchamli dekartlilik qo’llanilgan. Ko’plab shkala va tushunchalar bilan ishlash davomida amerikalik tadqiqotchi A.Lavoye va P.Bentlerlar «Baholash», «Quvvat», «Faollik» kabi tayanch faktorlarga qo’shimcha qilib «Qiyinlik», «Tartiblilik», «Reallik», «Doimiy» kabi faktorlarni ajratishgan. Onologik materiallarni V.F.Petrenkoning ruscha ma’ruzalaridan olish mumkin.