Mavzu: Salmoneleyoz kasaligining potomorfologiyasi

Salmoneleyoz kasaligining immuniteti va profilaktika va qarshi kurashish tadbirlari

Kasallikdan tuzalgan hayvonlarda imunitet paydo bo’ladi. Immunizasiya o’tkazish uchun quyidagi vaksinalar mavjud.Salmonellyozga qarshi ishlatiladigan konsentrasiyalangan formal kvasli vaksina. Nosog’lom xo’jaliklarda tug’ishga ikki oy qolganda 10-15 ml dan 8-10 kun oralig’ida yuboriladi. Yovvoyi va mo’ynali hayvonlar 1-2 kunligida 3-5 kun oralig’ida ikki marta emlanadi. 1,5-2 oylik bo’lgach, revaksinasiya qilinadi.Qo’ylarni salmonellyozga qarshi formal tiomersal vaksina bilan emlanadi.Cho’chqalar paratifida qo’llaniladigan TS-177 shtammadan tayyorlangan quritilgan tirik vaksinani ishlatishdan oldin mikrob tanachasi holatigacha 1 ml/mln. dan qilib fiziologik eritmada eritiladi. Vaksina 2 haftalikdan boshlab teri ostiga 2 marta yuboriladi. 2 haftalikda 0,3 ml, 1 oy o’tgach 0,8 ml. 1-4 oylikda 0,5 ml, 4 oyliqdan keyin 1 ml. Bulardan tashqari, suvda suzuvchi parrandalar uchun ham vaksina bor. Hozirgi paytda assosiasiyalangan holatdagi vaksina ham qo’llaniladi. Amaliyotda qo’llanishga tavsiya etilgan har qanday vaksinaga qo’llanish ko’rsatmasi qo’shib qo’yilgan bo’ladi va unga qat’iy amal qilish zarur.Kasaldan tuzalgan hayvonlar faol immunitet hosil qiladi. Faol immunitet uchun buzoqlarni emlashga quyuqlashtirilgan formol - vaktsina 1-2 kunligidan boshlab, 2 marta 3-5 kun oraliq bilan, boʼgʼoz sigirlar tugʼishidan 50-60 kun oldin 2 marta, 8-10 kun oraliq bilan, birinchi marta 10 ml, ikkinchi marta 15 ml dozada teri ostiga emlanadi. Choʼchqalarga ham 2 marta 5-8 kun oraliq bilan 4-5 ml dozada yuboriladi. Choʼchqalarni, shu jumladan boʼgʼoz choʼchqalarni emlash uchun salmonellyoz, pasterellyoz va diplokokkli septitsemiyaga qarshi polivalent vaktsina qoʼllaniladi. Statsionar nosogʼlom fermada choʼchqalar 20-30 kunligida 2 marta 5-7 kun oraliq bilan, boʼgʼoz choʼchqalar esa tugʼishiga 15-20 kun qolganda 3 marta emlanadi. Passiv immunitet uchun kolibakterioz, salmonellyoz va pasterellyozga qarshi giperimmun qon zardobi VITI da yaratilgan. U asosan davolash va profilaktika uchun ishlatiladi. Yosh hayvonlar kasalliklariga qarshi VITIda quyidagi vaktsinalar yaratilgan: qoʼzilarning kolibakterioz va salmonellyoziga qarshi assotsiyalangan GOА formolvaktsina (Sitdiqov А.K., Burlutskiy I.D., Turaqulov B.T.); qoʼy va qoʼzilarning kolibakterioziga qarshi quyuqlashgan GOА formolvaktsina; buzoq, qoʼzi, choʼchqa bolalarining pasterellyoz, salmonellyoz, kolibakterioz kasalliklariga qarshi polivalent radiovaktsina (boʼgʼoz sigirlarga 1 marta 10 ml, qoʼylarga 3 ml va ona choʼchqalarga 4 ml teri ostiga) emlanadi. (Bulxanov R.U., Ryasnyanskiy I.V., Mirzaev B.Sh.); buzoq va qoʼzilarning pasterellyoziga qarshi GOА formolvaktsina (Parmanov J.M., Elmurodov B.А., Аbdalimov S.); buzoq va qoʼzilarning diplokokkoziga qarshi GOА formolvaktsina (Elmurodov B.А., Аbdalimov S.). Ushbu vaktsinalar mahalliy bakterial shtammlardan tayyorlangan, shuning uchun kasalliklarning oldini olishda juda yuqori samarali va ularni qoʼllash boʼyicha qoʼllanmalar asosida qoʼllaniladi.



Tugʼilgan yosh buzoq, qoʼzi, choʼchqa bolalarida kolostral immunitet hosil qilish uchun boʼgʼoz hayvonlar tugʼishdan 1 oy oldin emlanadi.Yosh hayvonlarni salmonellyozdan himoya qilish asosan fermada veterinariya-sanitariya va zoogigienik talablarga boʼgʼoz sigir, qoʼy, choʼchqa, baytal va boshq. hayvonlarni tugʼishida qatʼiy amal qilish va ularni toʼyimli ozuqalar bilan boqishga asoslanadi. Faqat salmonellyoz boʼyicha sogʼlom xoʼjaliklardan yosh hayvon va ozuqalar olish kerak. Fermalarni yopiq holda boʼlishi, unda dezobarьer, dezogilam, veterinariya obʼektini boʼlishi, muntazam dezinfektsiya, deratizatsiya, dezinsektsiya tadbirlarini oʼtkazish, xodimlarni maxsus himoya vositalari bilan taʼminlash ham kasalikni oldini olishga yordam beradi. Boʼgʼoz hayvonlardan bola olishda veterinariya-sanitariya qoidalariga qatʼiy rioya qilish va tugʼilgan yosh hayvonlarni oʼz vaqtida salmonellyozga qarshi emlash kasallikni oldini olishni kafolatlaydi. Yozda hayvonlarni yayrash maydonlarida saqlashni tashkil etish, chorvachilik binolarini oʼz vaqtida goʼngdan tozalash, uni zararsizlantirish, yosh hayvonlarni zoogigienik meʼyorlar asosida toʼyimli ozuqalar bilan boqish, fermaga boshqa hayvonlarni, begona kishilarni kiritmaslik zarur. Аgar ilgari fermada ushbu kasallik aniqlangan boʼlsa, fermaga faqat vaktsinatsiya qilingan hayvonlarni kiritish va nihoyat yosh hayvonlar rezistentligini oshirish uchun ularga atsidofilin, АBK, PАBK kabi bakterial preparatlar berish zarur. Yangi kelgan hayvonlar 1 oy profilaktik nazoratda boʼlishi shart. Аsosiy podani salmonellyoz boʼyicha sogʼlom hayvonlar bilan toʼldirish ushbu kasallikni profilaktika qilishda asosiy tadbirlardan biri hisoblanadi. Voyaga yetgan va kasaldan tuzalgan yosh hayvonlarni ular orasida bakteriya tashuvchilarni aniqlash uchun muntazam qon zardoblari serologik (АR) va fekallari bakteriologik tekshirish talab etiladi. Fermada kasallik chiqsa, barcha tur yosh hayvonlar klinik tekshiriladi va termometriya qilinadi. Kasal va kasallikka gumon hayvonlar ajratiladi va davolanadi, qolganlari vaktsinatsiya qilinadi. Hayvonlarni zoogigienik talablar asosida saqlash va oziqlantirish, ozuqa sifatini nazorat etish zarur. Fermada sanitariya – gigiena nazorati kuchaytiriladi. Joriy dezinfektsiya 2-3% li formaldegid, xlorli ohak, 3-4% li oʼyuvchi natriy, 3% li bir xlorli yod, 20% li soʼndirilgan ohak bilan har 10 kunda oʼtkaziladi. Salmonellyozga qarshi kurash, mollarni qochirilgan kundan boshlab, butun bo’g’ozlik davomida amalga oshiriladi. Shu davrda to’yimli va tavsiya etilgan ozuqa bilan birga parvarish hamda rasionga alohida ahamiyat beriladi. Bu chora-tadbirlarni ayniqsa bo’g’ozlikning uchinchi yarmida e’tibor bilan olib borish zarur. Yangi tug’ilgan yovvoyi va mo’ynali hayvonlarning rezistentligani oshirish uchun asidofilin, asidofil - bulon kul’turasi (ABK) hamda propion-asidofil - bulon kulturasi (PABK)ni berib borish tavsiya etiladi. Agar kasallik chiqib qolgudek bo’lsa, darhol yuqorida qayd qilingan usul va preparatlar bilan davolanadi. Yangi tug’ilgan hayvonlar yuqorida aytilgan vaksinalar bilan emlanadi.Salmonellyozda kasal hayvonlar kasallik qo’zg’atuvchi eng xavfli manba hisoblanadi. Shuning uchun ularni vaqtida diagnoz qo’yib, ajratib olish (izolyasiya) va joriy dezinfeksiya o’tkazish zarur. Dezinfeksiya uchun 2% li faol xlor, 20% li xlorli ohak eritmasi, 5% li xlor (I)-yodid, 2% li formalinlar tavsiya etiladi.Bakteriya tashuvchi hayvonlar qat’iy hisobga olinib, bakteriologik va serologik tekshiruv o’tkazib turiladi.

Kasal hayvonlar patogenga antikorlar ishlab chiqaradi, ularning kontsentratsiyasi 9 oy davomida himoya qilish uchun etarli darajada saqlanadi. Katta yoshli sigirlarda salmonella kasallikning klinik alomatlariga olib kelishi mumkin emas, ammo embrionlar oxirgi trimestrda va yangi tug'ilgan buzoqlarda sezgir bo'ladi. O'lik homila bachadondan chiqariladi, abort paydo bo'ladi. Shuning uchun, homilador sigirlar salmonellyozga qarshi emlanadi. O'n yil o'tgach, revaccination amalga oshiriladi.Turli xil biopreparatlar mavjud, ulardan foydalanish usullari boshqacha bo'lishi mumkin. Homila 3 hafta davomida tug'ruqdan keyingi himoya bilan ta'minlaydigan immun organlarini oladi. Shuning uchun, bu muddat tugashidan oldin, buzoqlarni emlash kerak. Emlashdan uch kun oldin antibiotiklardan foydalanishni to'xtatish. Kublarni qayta ishlashdan oldin ular inkubatsiya davrida emlanmaslik uchun termometrlanadi. Ushbu protsedura buzoqni buzishi mumkin. Qabul qilingan va davolangan.

Agar sigirlar chuqur devorli davrda emlanmagan bo'lsa, chaqaloqlar 10 kun ichida o'n yildan keyin takrorlanish bilan immunizatsiya qilinadi. Zaiflashtirilgan buzoqlar uchun yumshoq og'iz immunizatsiya usuli mavjud. Buzoqlarga emlashdan keyin ular kuzatiladi. Bolalar tashvish bildirishlari mumkin, qisqa muddatli isitma yoki allergik reaktsiya bilan javob berishlari mumkin. Salmonellalar uchun ishonchsiz bo'lgan fermalarda bir nechta biopreparatlar bilan emlash sxemasi ishlab chiqildi.Infektsiyani yuqtirish va tarqalishining oldini olish uchun muntazam dezinfeksiya, hasharotlar va kemiruvchilarni yo'q qilish choralari qo'llaniladi. Tavsiya etilgan zoogiyenik parametrlarni bajarish katta ahamiyatga ega. Sigirlarni oziqlantirishda xatolar yuzaga kelsa, yosh qoramollarni salmonellaga nisbatan sezuvchanligi oshadi. Chuqur suyak va laktatsiya hayvonlarining ozuqa moddalariga bo'lgan ehtiyoji va parhez tarkibiy qismlarining nisbati bir xil emas. Shuning uchun quruq sigirlar guruhini tashkil qilish va ularni alohida-alohida boqish kerak. Sifatsiz yoki buzilgan oziq-ovqat tarkibiy qismlaridan foydalanish yangi tug'ilgan chaqaloqlarning katta kasalliklariga olib keladi.Paratifning oldini olish uchun buzoqlar nordon sut mahsulotlari, masalan, pub, salmonellalar va boshqa patogen va shartli patogen mikroorganizmlarni inhibe qiladi. Hayotning to'rtinchi kunidan boshlab bolalar aralash aralash aralash ozuqalar bilan to'la ovqatlanadilar.

Xulosa

Salmonellyoz turli qishloq xoʼjalik hayvonlari va parrandalarning infektsion kasalligi boʼlib, oʼtkir kechganda isitma va diareya va surunkali kechganda koʼpincha oʼpkaning yalligʼlanishi hamda artrit bilan boladi. 1885 yil oʼlgan choʼchqalardan Salmon va Smit qoʼzgʼatuvchi Salmonella suipestifer ajratgan va 1934 yilda bakteriyani uning nomi bilan Salmonella, kasallikni esa salmonellyoz deb atashgan.Salmonelloz bilan qoramollar ,qoylar, chochqalar va ularning yosh bolalari kasallanadi.  Buzoqlarda salmonellyoz o'tkir (asosan ichak shikastlanishi bilan) va surunkali (nafas olish tizimiga zarar yetganda) bo'lishi mumkin. Salmonellyozli bemorlarni davolashni boshlashdan oldin, buzoqlar optimal mikroiqlim yaratilgan alohida xonaga ajratiladi, dietani oziqlantirish buyuriladi. Bemor buzoqlarni davolash murakkab bo'lishi va bemorning buzog'ida salmonellalarni bartaraf etish, zaharlanish alomatlarini olib tashlash va ovqat hazm qilish va nafas olish organlarining buzilgan funktsiyalarini tiklashga qaratilgan chora-tadbirlarni o'z ichiga olishi kerak. Amaliy veterinariya amaliyot keng antibiotiklar tetratsiklin qator, zamonaviy antibiotiklar sefalosporin qator levomitsetin, sintomitsin, shuningdek sulfanilamid dorilar va nitrofuran moddalar bilan birga salmonellyoz qarshi polivalent antitoksik zardob ishlatiladi. Yosh hayvonlarning salmonellyoziga qarshi tadbirlar hayvonlarni urug'lantirish va po'lat sigirlarni sifatli oziqlantirishni tashkil qilish, Otellarni o'tkazish va buzoqlarni etishtirish uchun zarur bo'lgan zoogiyenik sharoitlarni yaratish bilan boshlanishi kerak.Yangi tug'ilgan buzoqlarning qarshiligini mustahkamlash uchun ular hayotining dastlabki kunlaridan boshlab kuniga bir marta ABC va pub 40-50ml dozasida, shuningdek, kuchaytirilgan dori-darmonlarni o'z ichiga olgan premikslar bilan ta'minlanadi.Muayyan immunitet buzoqlarni va po'lat sigirlarni konsentrlangan formolquasz vaktsinasi bilan emlash orqali erishiladi.Infektsion vositasining asosiy manbai kasal hayvonlardir, ular o'z vaqtida izolyatsiya qilinishi va binolarni yaxshilab dezinfeksiya qilishlari kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   X. S. Salimov, A. A. Kambarov “ Epizootologoiya”darslik Samarqand 2016
   
2. 
   D.E. Eshimov “qishloq xo‘jaligi hayvonlarining patologik anatomiyasi va patologik fiziologiyasi”Toshkent 2016-yil
   
3. 
   .Ibadullayev F.I. «Qishloq xo’jalik hayvonlarining patologik anatomiyasi». Toshkent «O’zbekiston» 2000 yil.
   
4. 
   .Kuliyev B.A. <
   > Samarqand 2011
   

Foydalanilgan saytlar:

1. 
   www.samvmi.uz
   
2. 
   www.google.com
   
3. 
   www.chorvador.uz.