Мавзу: Ростлаш системаларининг турғунлиги

Иш жараёнида АБТ лар доимо уларни ишлаб турган ҳолатидан четлатувчи, турли хил тойдирувчи-ҳалақит таъсирлар остида бўлади ва АБТ ларни лойиҳалаш ишларини бажаришда асосий вазифалардан бири бу ҳодисаларни бартараф қилишдир. Агар АБТ аввалги нормал иш режимига қайтишга қодир бўлса, у барқарор (турғун) ва демак, ишлашга лаёқатли бўлади. Акс ҳолда у беқарор (нотурғун) ва ишлашга лаёқатсиз ҳисобланади. Барқарорлашган тартибдаги турғунликни батафсилроқ кўриб чиқамиз. Агар тизимни нормал тартибдан қисқа муддатли тойдирувчи таъсирда четлатиши кўрилса, барқарор тизимда бу четлатиш вақт ўтиши билан йўқолади, беқарор тизимда эса ёки ўсади ёки ҳеч бир қонуниятга бўйсунмайдиган эгри чизиқни ифодалайди. Содир бўлаётган жараён характери нодаврий ёки тебранувчи бўлиши мумкин. Тойишни бартараф қилиш бўйича ростловчи АБТ ларда, агар тескари боғланиш қутби нотўғри танланса, нодаврий ўсувчи жараён юз бериши мумкин. Бу ҳолда ростлагич тойишни йўқотиш ўрнига уни катталаштиради. Тебранувчи ўсувчи жараён, тизимнинг ниҳоятда катта кучайтириш коэффициентида бошланиши мумкин. Бунда нормал ҳолатдан оғиш тизимни турғун тартибига шу қадар кескин қайтарадики, тизим инерция ёки кечикиш туфайли ундан ўтиб кетади ва янада катта четлатишга олиб келади ва ҳоказо. Тизимларини турғунлигини таҳлил қилиш А.М.Ляпунов яратган усулларга асосланади.

Демак, автоматик тизимларининг асосий динамик тавсифиси бу турғунлик экан чизиқлантирилган тизимларининг турғунлиги ўтиш жараёнини характерига қараб, тизимни ташқи таъсирдан сўнг учта асосий хусусиятлардан бирига эга бўлиши мумкин:

Демак, автоматик тизимларининг асосий динамик тавсифиси бу турғунлик экан чизиқлантирилган тизимларининг турғунлиги ўтиш жараёнини характерига қараб, тизимни ташқи таъсирдан сўнг учта асосий хусусиятлардан бирига эга бўлиши мумкин:

1. Тизим мувозанат ҳолатига қайтади, бошқарилувчи ўзгарувчи қиймати берилгандан тизимнинг статик хатолик катталиги билан фарқ қилади; бундай ўтиш жараёни яқинлашувчи тизим эса - турғун бўлади.

2. Тизим мувозанат ҳолатини тиклай олмайди, ўтиш ўзгарувчисини қиймати берилгандан янада оғади: бундай жараёнлар тарқалувчи деб, тизимлар эса нотурғун деб юритилади.

3. Тизим барқарорлашган даврий ҳаракат билан тавсифланади: Бундай жараён сўнмас тебранувчи дейилади, тизим эса асимптотик турғунлик чегарасида туради.