Mavzu: Risk appetite va uni aniqlash uslublari Reja: Kompaniya faoliyatida riskning ahamiyati va risk appetitening o’rni

3. Risk appetiteda bag’rikenglik va riskga moyillik.

Bag’rikenglik va risk appetitga moyillik- belgilangan faoliyat maqsadlariga erishish uchun qabul qilmoqchi bo’lgan riskning umumiy darajasi hisoblanib, shu jumladan, rivojlanish strategiyasini ham o’z ichiga oladi. Xatarlarni qabul qilish qobiliyati (risk capacity)– tashkilotning belgilangan faoliyat maqsadlariga erishish uchun (ichki) kapitalning yetarliligini ta’minlash, shu jumladan rivojlanish strategiyasi, tartibga solish cheklovlarini buzmasdan (masalan, kapitalning etarliligi) va aktsiyadorlarning manfaatlari (masalan, dividendlarning minimal miqdori) himoya qilgan holda faoliyat maqsadlariga erishishni o’z ichiga oladi.

Risk appetit asosiy omillarni, jumladan, kompaniyaning yo’qolishi haqidagi so’nggi yillardagi ma’lumotlarni, xavfni baholash natijasida olingan zarar yoki foydani, kutilmagan yo’qotishlarni taxminiy tahlil qilishni, kompaniya strategiyasidan va uning strategik maqsadlaridan olingan ma’lumotlarni, shuningdek, yuqori boshqaruvning ekspert fikrlarini baholash orqali aniqlanishi mumkin. Xavfga bardoshlik kompaniyaning so’nggi yillardagi yo’qotishlari haqidagi ma’lumotlarni ko’rib chiqishdan kelib chiqadi, bu ehtiyotkorlik bilan risk appetite ssenariysini modellashtirishga asoslangan kutilgan va kutilmagan yo’qotishlarni hisoblash natijasida vujudga keladi.

Direktorlar kengashi birinchi navbatda, dastlabki risk appetiteni rivojlanish jarayonini nazorat qilish va tashkilotni monitoring qilishda risk appetite uchun har qanday o’zgarishlarni amalga oshirish kerakligini aniqlash uchun mas’uldir. Direktorlar kengashi risk appetiteni boshqaruv kengashi direktorlar kengashiga risk darajasini kerakli darajasidan oshib ketgani haqida ma’umot taqdim etgan taqdirlarida nazorat qila oladilar.

Tolerantlik kompaniyaning o’ziga xos xavf-xatarlari darajasi bilan belgilanadigan risk appetite bilan bog’liq ko’prik vazifasini bajarishi mumkin, ya’ni, barcha zarur chora-tadbirlar eng so’nggi ilmiy ishlanmalarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin. Bu kompaniyaning xavf profilini yanada aniqroq anglashga va riskka tayyorgarlik ko’rishga imkon yaratib beradi. Agar tabiiy xavf juda yuqori yoki juda past bo’lsa, bu risk appetiteni noto’g’ri aniqlanishiga olib keladi.

Dastavval hisoblash va xavfga chidamlilik va xavf-xatarni aniqlash uchun kerakli ko’rsatkichlarni aniqlab olish qiyin bo’lishi mumkin. Ko’pgina xorijiy kompaniyalar xavfni baholaydigan yondashuv sifatida kompaniya kapitalining ulushini qo’llashadi. Ehtimol, bu juda qiyin jarayon bo’lib bu juda ko’p narsani inobatga olmasligi mumkin, ammo bu borada umume’tirof etilgan usullar hali mavjud emas. Biroq, hozirgi vaqtda shu usulni qo’llagan holda baholashni amalga oshirish kerak. Bu risklarni boshqarishning umumiy jarayoni, kompaniya uchun maqbul darajadagi muayyan turdagi xatarlarga cheklovlar qo’yish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

Xavfga bardoshlik va xavf-xatarlarni aniqlash jarayoni-kompaniyaning xavf-xatar doirasi risk appetite bo’yicha, u statik va harakatsiz bo’lmasligi kerak, balki Kaizenning yapon printsipiga (doimiy takomillashtirish amaliyoti) asoslangan holda bo’lishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, yangi xavflar paydo bo’lganda modellar doimo yangilanib borilishi kerak.

Xavfga bardoshlik va risk appetitega moyillik xavf-xatarni boshqarishning asosiy maqsadlari va vazifalarini belgilaydigan va kompaniyaning yanada rivojlanishi uchun kerakli ritmni belgilaydigan risklarni boshqarish siyosatini birinchi marta tasdiqlanaganida zarur qo’llanma sifatida qo’llanilishi mumkin. Samarali risklarni boshqarish siyosati xavf-xatarga asoslangan fikrlashning afzalliklarini, kompaniyaning xavf-xatarni qabul qilish yoki undan qochish shartlarini, risklarni boshqarish jarayonini takomillashtirish maqsadlarini va risklarni boshqarish jarayonini amalga oshirish uchun zarur hujjatlarni aniqlashi va tushuntirishi kerak. Shuningdek, u xodimlarga risklarni boshqarishda ularning roli va majburiyatlarini tushunishlariga yordam berishi kerak.

Muammoni hal qilishning eng muhim va ayni paytda eng qiyin jihati shundan iboratki, direktorlar kengashi va yuqori darajali rahbariyat risklarni boshqarish zarurligini va quyi bo’linmalarga ish jarayonini aynan shu tarzda amalga oshirishlari uchun qaror qabul qilishlari kerak. Bundan tashqari, ular risklarni boshqarishda ishtirok etadigan boshqaruv ierarxiyasini aniqlashlari kerak.

Ushbu siyosat yaratilgach va tasdiqlangandan so’ng, keyingi qadam uni amalga oshirish uchun foydalaniladigan texnikani yaratishdir. Ushbu texnika o’z ichiga quyidagilarni olishi kerak:

• 
  xodimlarni o’qitish yoki malakali mutaxassislarni jalb etish;
  
• 
  kompaniyaning xavf-xatarlari bilan bog’liq ma’lumotlar bazasini yaratish va yuritish;
  
• 
  asosiy jarayonlarni aniqlash va ular bilan bog’liq xatarlarni o’rganish;
  
• 
  risk darjasini kamaytirish uchun mavjud strategiyalarni ishlab chiqish;
  
• 
  barcha tekshiruvlar amalga oshirilgandan so’ng, sotib olingan va ajralmas xavflarni aniqlash uchun asosiy ko’rsatkichlarni belgilash;
  
• 
  xavf qay darajada mukammal bo’lishini aniqlash (masalan, geografik printsip, biznes birligi, jarayonlar, mahsulotlar yoki ularning kombinatsiyasi);
  
• 
  yuqorida sanab o’tilganlarning barchasi uchun nazorat va hisobot berish tartib-qoidalarini aniqlash va ishlab chiqish;
  
• 
  xatarlarni aniqlash, o’lchash, nazorat qilish, hisobot berish va o’qitish bilan shug’ullanadigan barcha shaxslar uchun javobgarlik darajasini aniqlash.
  

Siyosat, texnikalar va xavf-xatarga chidamlilik tushunchasi va xavf-xatarli appetite bilan qurollangan kompaniya tegishli cheklovlar belgilanishi kerak bo’lgan har bir xavf kategoriyasi uchun maxsus xavf-xatarlarni boshqarish vositalarini yaratishga harakat qilishi lozim. Olingan barcha kompaniya faoliyatiga daxldor ma’lumotlar kompaniyaning byudjetini yanada shakllantirishga xizmat qilishi kerak. Shubhasiz, bu risklarni boshqarish uchun yaxlit yondashuvni ishlab chiqish zaruriyatini talab qiladi. O’zgaruvchan shartlarga javob berish uchun kompaniya modelidagi individual parametrlarni doimiy ravishda tartibga solish orqali firma real vaqtda boshqaruvni risklarga ta’sir qilish darajasi va ularni boshqarish natijalari bilan ta’minlashi mumkin. Bu menejmentni xavf-xatarga qarshi choralar ko’rish uchun harakat rejasini tuzishga majbur qilishi mumkin. Bunday rejaning afzalliklari quyidagilardan iborat:

• 
  xatarlarni amalga oshirishdan ogohlantirish, kamaytirish va tiklash imkoniyatlari;
  
• 
  operatsion, normativ-reglamentlovchi va moliyaviy harakatlar boshqaruvini kengaytirish;
  
• 
  sug’urta mukofotlari va da’volarini kamaytirish;
  
• 
  moliyaviy barqarorlikni oshirish;
  
• 
  moliyaviy xarajatlarni kamaytirish;
  
• 
  kompaniya reytingini oshirish;
  
• 
  kompaniyaning qiymatini oshirish.
  

Amaliy natija sifatida ko’p o’lchovli xavfni modellashtirish jarayonlari kompaniyaning o’z faoliyatining asosiy omillaridagi o’zgarishlarini eng yaxshi tushunishini ta’minlaydi, bu esa korxonaning xavf-xatarlarini boshqarish va risk appetite chegarasidan tashqarisiga chiqmasligini ta’minlaydi.

Xulosa

Har bir menejer, har bir direktor, har bir kompaniya risk appetiga ega. Risk appetite kompaniyaning belgilangan maqsadlari va maqsadlariga erishish uchun qabul qilingan yoki qabul qilinmagan yetakchilik va direktorlarning harakatlarida yoki harakatsizligida o’z aksini topadi.

Har kimga tushunarliki, xavf har qanday biznesni amalga oshirishning zarur oqibatidir, qaysi kompaniya o’zining risk appetite hisobotlarini o’z vaqtida tayyorlab va ushbu hisobotlarga tayyorlngan holda risk appetite chegarasini belgilagan taqdirda muvaffaqiyatli biznesini tashkil etadi va ushbu yo’nalish orqali stabil o’suvchi biznes yaratishga erisha oladi.