Mavzu: Risk appetite va uni aniqlash uslublari Reja: Kompaniya faoliyatida riskning ahamiyati va risk appetitening o’rni

2. Risk appetite va uni aniqlash uslublari.

Biznes, asosan, xavfli ish hisoblanib, tashkilotlarning hech bo’lmaganda omon qolish uchun xavf tug’dirishi kerak. Biznesni qabul qiladigan xavf miqdori tashkilotning xavf-xatarga (risk seeker) intilishiga yoki unga (risk averse) borishni istamasligiga bog’liq bo’ladi. Xavf nuqtai nazaridan ehtiyot bo’lish, biznesning xavf-xatarlardan butunlay qochish uchun harakat qilishini anglatmaydi, buning o’rniga, bu biznesning qabul qilingan xavflar natijasida yetarli miqdorda qaytarib olishga qaratilgan faoliyati degan ma’noni anglatadi. Boshqa tomondan, biznesdagi xavf-xatarni qidiruvchilar maksimal foyda olishga ko’proq e’tibor qaratgan va shuning uchun daromadni maksimal darajada oshirish uchun riskni qabul qilishga tayyor bo’lgan xavf darajasi haqida tashvishlanmaydilar.

Riskni boshqarish va risk appetitening o’rtasida tartibsizlik tez-tez kuzatiladi va buning oqibatida qattiqqo’l yuritilish tizimi bilan noaniqlikning mavjudigi tufayli asta sekinlik bilan qattiqo’l tizimda yemirilish holati yuzaga keladi. Tanlangan to’g’ri risk appetite risklarni boshqarishning uzoq muddatli va og’ir mashaqqat asosida qilingan risk tahlili hisoblanadi. Risklarni oddiy boshqarish texnikasi kompaniya uchun yomon holatni keltirib chiqarishi va moliyaviy tanglikka olib keladi. Bunga misol qilib, daromadni pasayishi oqibatida kompaniyada siklik inqiroz hamda texnik bankrotlik holati yuzaga kelishi mumkin. Risk appetitening sifatli tarzda tanlanmasligi riskni kompaniyani qoplab olish darajasiga qarab zararga olib keladi va to’g’ri tahlil yuqoridagilarni hisobga oladi. “Appetite” bu tahlildan mantiqan kelib chiquvchi riskni o’ziga olish jarayonini bildiradi. Misol uchun, tashkilot raqobatchilar bilan taqqoslaganda ko’proq zaxira darajasiga ega bo’lsa, “xavf uchun och” bo’lishi kerak va shuning uchun bozorda yuqori xavfli korxonalardan katta daromad olishlari kerak. Kompaniyaning ehtiyojlari va vazifalariga muvofiq risk appetiteni hujjatlashtirish, hisobot berish va saqlab qolish uchun rahbariyat ma’suldir. Kengashning roli xavf-xatarning belgilangan parametrlarini boshqarishni nazorat qilishdan iboratdir.

Risk appetitning baholash jarayoni o’z chiga quyidagilarni oladi:

1. Hujjatlar tekshiruvi:

a. risk appetite boyicha hisobot tuzib chiqiladi;

2. Aloqa vositalari a kanallarini baholash:

a. Kompaniyaning barcha boshqaruv darajalariga yetkazish;

b. Ijro nazoratini amalga oshirish;

3. Risk appetiteni doimo yangiliklarni o’rganib chiqish:

a. Risk appetite muntazam ravishda qayta ko’rib chiqilishi va yangilanishi kerak.

Yaxshi tayyorlangan bayonot va risk appetite jarayoni quyidagilarni bajarishi mumkin:

• 
  Kompaniyani yaxshiroq boshqarish va uning xavf ta’sirini tushunishga yordam beradi;
  
• 
  Boshqaruv direktsiyasiga qaror qabul qilishda riskka qilishga asoslangan qarorlarni qabul qilishga yordam beradi;
  
• 
  Boshqaruv direktsiyasiga resurslarini taqsimlash va risk va foyda o’rtasidagi farqalarni tushunishga yordam beradi;
  
• 
  Kompaniya to’g’risidagi ma’lumotlarning investorlarga, manfaatdor tomonlarga, davlat boshqaruv organlariga va kredit reyting agentliklariga oshkoraligini ta’minlashga yordam beradi.
  

Kompaniyaning risk apettitega quyidagilar o’z ta’sirini ko’rsatadi:

• 
  Kompaniyaning hayot aylanish jarayonining qaysi bosqichida ekanligini ko’rsatib berib, bunda kompaniyaning bozorga kirib borishini tezlashtirish maqsadida.
  
• 
  Asosiy manfaatdor tomonlarning fikrlari, jumladan, asosiy aktsiyadorlar, obligatsiyalar egalari, qarz oluvchilar, tahlilchilar va boshqa ko’plab aktsiyadorlar
  
• 
  Buxgalteriya omillari
  
• 
  Firibgarlik ehtimoli
  
• 
  Tashqi omillar
  
• 
  Hukumat cheklovlari
  
• 
  Korxona darajasiga bog’liq omillar (xodimlar soni va sifati, ta’lim miqdori va sifati, axborotni qayta ishlash tizimidagi bo’shliqlar va boshqalar.)
  

Risk appetite har bir tashkilot uchun noyob hisoblanadi, chunki ular tashkiliy xatti-harakatlarga ta’sir ko’rsatadigan maxsus strategiya va sifatlarga asoslangan bo’ladi. Risk appetite bayonoti quyidagilarni o’zida aks ettirishi kerak bo’ladi:

1. 
   Korporativ qiymatliklar: tashkilot qanday xavflarni qabul qilishni istamaydi va qanday xavflarni oldini olishi kerak?
   
2. 
   Strategiya: strategiyaga qanday risklar xos?
   
3. 
   Manfaatdor tomonlar: risk uchun qanday qarshiliklarni olishi mumkin?
   
4. 
   Imkoniyatlar: tashkilot qancha xavfni o’zlashtirishi mumkin?
   

Direktorlar kengashi risk appetite bayonotida dastlabki yaratuvchisi hisoblanmaydi va ushbu vakolat boshqaruvchilarning mas’uliyati hisoblanadi. Direktorlar appetitening tashkilot strategiyasi va manfaatdor tomonlarning kompaniya nuqtai nazarlariga mos kelishini ma’qullaydilar va so’ngra uni tasdiqlaydilar. Boshqaruvchilar dastavval kompaniyaning strategiyasini, uning maqsadlarini, riskni qabul qilish tajribasi va holatini, risk strukturasini hamda manfaatdor tomonlarning holatlarini tushunishlari lozim. Boshqaruvchilar korporativ qiymatliklar va xavfni qabul qilish madaniyat tushungach, kompaniya risk appetite jarayonini boshlashga tayyor bo’lishi mumkin.

Tahlil natijalaridan so’ng, boshqaruvchilar kompaniyaning risk appetite bo’yicha yozma hujjat ishlab chiqishlari kerak. Boshqaruvchilar tomonidan ishlab chiqilgan bayonat asosida kompaniya o’zining strategik xarakatlarini amalga oshirish bo’yicha qaror qabul qiladi. Bu kompaniyaning yuqori boshqaruv organlaridan tortib to barcha darajalardagi past bo’g’imlariga oqib o’tadi. Bundan tashqaro risk appetite bo’yicha hisobotlarda bag’rikenglik darajasi detallashtirilgan tarzda amalga oshirilishi kerak. Bag’rikenglik chegaralari deganda past darajadagi qatlamdan boshlab to yuqori darajadagi xarajatlarni tarkibida ortiqcha xarajatlarni ortib ketmaslikini ta’minlash hamda keraksiz risklarni oldini olishga sababchi bo’ladi.