Mavzu: Ravish va miqdor-daraja ergash gapli qo‘shma gaplar Darsning o‘quv maqsadi

Mavzu: Ravish va miqdor-daraja ergash gapli qo‘shma gaplar

Darsning o‘quv maqsadi: Mavzu bo‘yicha talabalarda nazariy va amaliy ko‘nikmalarni hosil qilish.

Reja:

1. 
   Ravish ergash gapning ta’rifi
   
2. 
   Ergash gapning bosh gapga birikish yo‘llari
   
3. 
   Ravish ergash gapning o‘rni
   
4. 
   Miqdor-daraja ergash gapning ta’rifi
   
5. 
   Ergash gapning bosh gapga birikish yo‘llari
   
6. 
   Miqdor-daraja ergash gapning o‘rni
   

Tayanch tushuncha va iboralar: Ravish ergash gap, ergash gap, ergash gaping o‘rni, kesim, bosh gap, ega vazifasi, bosh gapga bog‘lanish, ega, kesim, bosh gap tarkibi
Ravish ergash gap bosh gapdan anglashilgan harakat yoki holatning qanday bajarilishi yoki belgi-xususiyatning qay tarzda ro‘y berishini ko‘rsatadi.
Ergash gap bosh gapga quyidagicha bog‘lanadi:

1. Bosh gap tarkibida Eeseú vese » «shunday, shunaqa», ergash gapda ularga muvofiq ravishda « jese » «qanday, qanaqa» olmoshlari keladi:

£s ne Eese ikya jese ma\ ne kha qa-

«Onasi qanday buyurgan bo‘lsa, u(qizi) shunday qildi».

jese tum kho vese bCce krne ko teyar he-

«Sen nima desang, bolalar ushanday qilishga tayyor».

2. Bosh gap tarkibida « šs trhú šsI trh » «shunday, shunaqa», ergash gap tarkibida esa unga muvofiq holda « ijs trh » «qanday, qanaqa, qay tarzda» murukkab ravishlari mavjud bo‘ladi:
ihNduStanI fnkaro' ne fn E musiVvrI me' .I ApnI t%lIkI slaihyto' ka šjhar šsI trh ikya he ijs trh rksú mUsIkI AOr fn E tamIr me' ikya-

«Hind san’atkorlari raqs, musiqa va me’morchilik san’atida o‘z ijodiy kamolotini qanday namoyish qilgan bo‘lsalar, rassomchilik san’atida ham huddi shunday mahorat ko‘rsatdilar».

Shuni aytish kerakki, bunda chog‘ishtirish orqali bosh gapdagi belgi-xususiyat ergash gapdagi mazmunga qiyoslanadi.

Bosh gap ergash gapdan oldin keladi:

Bosh gap ergash gapdan keyin kelishi ham mumkin:
tote ne pr felaye- ijs trh hva¡ jhaj £trta he £s trh terte huE £tra AOr Aaram se ip'jre' me' dai%l ho gya-

«To‘ti qanotlarini qoqdi. Samolyot qanday qo’nsa, xuddi o‘shanday qilib havoda suzib borib qo‘ndi va osongina qafasga kirib ketdi».

Buni quyidagicha ko‘rsatish mumkin:

3. Ergash gap bosh gapga « ik » bog‘lovchisi bilan bog‘lanadi. Bosh gap tarkibida « yU\ú šs trh » «shunday, shunaqa» ravishlari mavjud bo‘ladi:

kuE' kI rSsI me' do @ol šs trh b/e qe ik jb Ek nIce jata to dUsra ¤pr Aata-

«Quduqning arqoniga ikki chelak shunday osilgan ediki, biri pastga tushganda, ikkinchisi tepaga chiqardi».

Ab vh AadmI AOr £s kI gay yU\ l$ke qe ve n jmIn pr qe n Aasman pr -

«Endi u odam va uning sigiri shunaqa osilib turgan ediki, na yerda, na osmonda».

Ko‘rinib turibdiki, ergash gap bosh gapdan oldin keladi:

Miqdor-daraja ergash gaplar bosh gapdan anglashilgan ish-harakat , holat yoki belgi-xususiyatning qanday darajada, qancha miqdorda ro‘y berishini bildiradi.

Miqdor-daraja ergash gap bosh gapga quyidagi yo‘llar bilan birikadi:

Ergash gap tarkibida « ijtna » «qancha, naqadar, qanchalik», bosh gap tarkibida unga muvofiq ravishda « štnaú štna hI » «shuncha, shunchalik, o‘shancha» olmoshlari bo‘ladi:

ijtna panI pita štna hI panI b!ta jata-

«Qancha suv ichsa, yana xuddi shuncha suv ko‘tariladi».

1. Ergash gap bosh gapdan oldin keladi:
jb xe% icLlI ko pta cla ik kuTte £n ka pI^a kr rhe he to vh tej tej clne lga- vh ijtna tej clta kuTto' kI .o'kne kI Aavaj .I štnI tej hotI qI-

«Shayx Challiy itlar uning orqasidan kelayotganini bilib, tezroq yura boshladi. U qancha tez yursa, itlarning akillagan ovozi shuncha zo‘rayib borardi».

Sxemada quyidagicha bo‘ladi:

Ergash gap bosh gapdan keyin kelishi ham mumkin:

Are ha\ ! bIf ka saln .I štna hI mjedar hota he ijtna .'es kw goXt ka saln-

«Eh-ha! Sigir go‘shtidan qilingan qayla ham ho‘kiznikichalik mazali bo‘ladi».

1. Bosh gap tarkibidagi « štna hIú štna » olmoshlari aksar hollarda sifatga bog‘lanib, ish-harakat yoki holatning darajasini bildiradi:
£s vKt jvar .a$a Aaya huAa qa- Eese vKt bhav kw saq iktnI %ena štna hI muiXkl he ijtna £s ke n hone mu%ailf ismt me' ikXtI clana-

«O‘sha paytlar suv ko‘tarilgan mahal edi. Bunday vaqtda oqim bo‘yicha qayiqda suzish oqim bo‘lmaganida unga qarshi tomonga eshkak eshganchalik qiyindir».

Naam štna Ehm nhI' he ijtnI ik Aap koso' ka vada ik dobara kuisRya\ to@I nhI' jayegI-

«(Qo‘yiladigan) ism sizning bundan keyin stullarni sindirmaslikka beradigan va’dangizchalik muhim emas».

2. Bosh gap tarkibidagi « štna hIú štna » olmoshi ba’zan otga bog‘lanib kelib, kesimdan anglashilgan ish-harakatning miqdorini bildiradi:
vh Ek idn me' ijtna clta he Aam `o@a štna hI fasla sat idno' me' te krta he-

«U bir kunda qancha yo‘l yursa, oddiy ot yetti kunda shuncha masofani bosa olmaydi».

Savollar:

1.Ravish ergash gap deb qanday gapga aytiladi?

2.Ravish ergash gap bosh gapga qanday bog‘lanadi?

3.Miqdor-daraja ergash gap deb qanday gaplarga aytiladi?

4.Miqdor-daraja ergash gap bosh gapga qanday bog’lanadi?