Mavzu: Qattiq tashqi xotira qurilmalari cd-rom, cd-r, cd-rw, dvd-disk, Bluray disklar. Tashqi xotira

Mavzu: Qattiq tashqi xotira qurilmalari CD-ROM, CD-R, CD-RW, DVD-disk, Bluray disklar.
Tashqi xotira – shunday hotiraki, u tashqi ko’rinishidan sistema platasiga o’xshash bo’lib, axborotlarni o’zida uzoq vaqt saqlash uchun mo’ljallangan har xil printsiplarda saqlovchi va har xil turdagi tashuvchi qurilmalardir. Shu bilan birga, tashqi xotirada kompyuterning barcha dasturiy ta’minotilari saqlanadi. Tashqi xotira qurilmalari kompyuter sistema blokida joylashishi bilan birga, uning alohida korpuslarida ham joylashgan bo’ladi. Jismoniy jihatdan tashqi xotira ichki qismdan farq qilmaydi. Shuningdek, u ma’lumotlarni saqlashi mumkin, disklar, boshqalar va kontrollerlar to’plamiga ega. Ammo, tizim birligi, olinadigan saqlash qutisiga joylashtirilgan, uning uslubi va dizayni har xil bo’lishi mumkin. Bu ham elastik himoya. Diskning ochiq qismlariga zarar yetkazishdan oldin, avval korpusdan o’tish kerak bo’ladi. Odatda tashqi qurilmalar malumotlarni o’zida jamlovchi (yig’uvchi) qurilmalar deb ataladi. Jamlovchi – bu axborotni o’zida saqlaydigan qurilma bo’lib, u katta hajmdagi axborotlarni uzoq vaqt saqlash uchun mo’ljallangandir. Ularning hajmi tezkor xotiradan bir necha yuz marotaba kattadir. Olinadigan drayverlardan foydalanish doirasi juda keng. Har kim uni turli yo’llar bilan ishlatishi mumkin. Kimdir ish fayllarini bir kompyuterdan boshqasiga o’tkazadi, kimdir tizimning zahira nusxasini yaratadi va yana kimdir faqat saqlash uchun o’z diskidan foydalanadi. IT-Schnicks uchun qattiq disk qo’shimcha vosita bo’lishi mumkin. Bunday diskni har qanday shaxsiy kompyuterga osongina yuklash va diagnostika yoki dasturiy ta’minotni o’rnatish mumkin. Jamlovchi qurilmani malumotlarni tashuvchi va o’quvchi qurilma deb qarash mumkin. Axborotni tashuvchilar ikki xil bo’ladi: lentali va diskli. Lentalilar faqat magnitli bo’lishi mumkin, diskli tashuvchilar esa magnitli, magnitooptik va optik bo’ladi. Eng ko’p tarqalgan jamlovchilar bu magnitli disklardir. O’z navbatida magnitli disklar ham uch turga bo’linadi: qattiq disklar, egiluvchan disklar va lazerli (optik) disklar.
Qattiq disk (HDD – Hard Disk Driver) . Qattiq magnit disk kompyuterda ishlanadigan dasturlar va ma’lumotlarni doimiy saqlash uchun mo’ljallangan. Ko’p hollarda qattiq disklar vinchester nomi bilan yuritiladi. Vinchester tashqi ko’rinishidan silliq germetik yopiq qutiga o’xshash bo’lib, uning ichida umumiy o’qqa ega bo’lgan aylana shaklidagi bir nechta qattiq alyumin yoki shishali plastinkalar joylashgan. Uning ichida disklar soni o’ntagacha bo’lishi mumkin. Ularning yuqori qismi aylana shaklida ajratilgan bo’lib, ular yo’laklar (track) deb ataladi. Har bir yo’lak o’z raqamiga ega. Bir xil raqamli yo’laklar disklarda ustma-ust joylashgan holda silindr shaklini hosil qiladi. Disklardagi yo’laklar sektorlarga ajratilgan. Sektor 571 bayt joy egallaydi: 512 bayt foydalanuvchiga kerak bo’lgan ma’lumotlarni yozish uchun ajratilgan, qolganlari sarlavha ostida (prefiks), bo’limining boshi va raqamini va oxirini (qo’shimchasini) belgilaydi. Sektorlar va yo’laklar diskni formatlash vaqtida hosil bo’ladi. Foydalanuvchi formatlashni maxsus dasturlar orqali amalga oshiradi. Formatlanmagan diskka hech qanday axborot yozib bo’lmaydi. Qattiq diskni bir necha logik disklarga bo’lish mumkin. Bu kompyuterlarda ishlashda foydalanuvchini ishini yengillashtiradi. Qattiq diskda malumotlarni yozib olish quyidagicha amalga oshiriladi. Boshdan o’tadigan oqim o’zgarganda, sirt va bosh orasidagi bo’shliqdagi dinamik magnit maydonning kuchi o’zgaradi, bu disk qoplamasining ferromagnit qismlarining statsionar magnit maydonning o’zgarishiga olib keladi. O’qish operatsiyasi teskari tartibda amalga oshiriladi. Ferromagnit qoplamaning magnitlangan zarralari magnit boshning o’z – o’zidan induksion elektromotor kuchining sababidir. Bunday holda paydo bo’ladigan elektromagnit signallar kuchaytiriladi va qayta ishlash uchun uzatiladi. Qattiq diskning ishi maxsus apparat – mantiqiy qurilma, qattiq disk boshqaruvchisi tomonidan boshqariladi. Ilgari bu uyalar orqali ulangan alohida qo’shimcha plata edi. Zamonaviy kompyuterlar qattiq disk boshqaruvchisi funksiyalari chipsetda joylashgan maxsus mikrosxemalar tomonidan amalga oshirilardi. Qattiq disklarni soni juda ko’p turli modellar Seagate, Maxtor, Fujitsu va boshqalar kabi ko’plab kompaniyalarning qattiq disklaridan iborat. Qattiq disklarni mosligini taminlash uchun ularning harakteristkalari uchun standartlar ishlab chiqilgan bo’lib, ular ulanish o’tkazgichlarining nomenklaturasini, ularni adapter konnektorlarida joylashtirishni va signallarning elektr parametrlarini belgilaydi. Qattiq disklar ulangan interfeyslarning xususiyatlari anakart, katta darajada zamonaviy qattiq disklarning ish faoliyatini aniqlaydi.
Optik disklar dastlab televizor yozish dasturlari uchun ishlab chiqilgan, ammo ulardan kompyuter qurilmalari sifatida yanada estetik foydalanish mumkin. Katta sig’imli va arzonligi tufayli optik disklar dasturiy taminot, kitoblar, filmlar va barcha turdagi malumotlarni tarqatish, shuningdek, qattiq disklarning zahira nusxalarini yaratish uchun keng qo’llaniladi. Birinchi avlod optik disklari filmlarni saqlash uchun Gollandiyaning elektronika konglomerati Philips tomonidan ixtiro qilingan. Ular 30 sm dioganalli bo’lib, Lazer Vision nomi ostida sotildi, ammo ular yaponiyadan boshqa qo’lga tushmadi. 1980-yilda Philips Sony bilan birgalikda musiqa uchun 33 1/3 RPM vinil plastinani tezda almashtirilgan CD ni ishlab chiqdi. CD uchun aniq texnik tavsilotlar uning muqovasi rangiga ko’ra, mashhur Qizil kitob deb ataladigan rasmiy halqaro standartda (IS 10149) nashr etilgan. Disk va disk spetsifikatsiyalarini Xalqaro standart sifatida nashr qilish nuqtasi turli musiqa nashriyotlarining kompakt disklari va turli elektronika ishlab chiqaruvchilarining pleyerlariga birgalikda ishlashga ruxsat berishdi. Barcha kompakt disklarning kengligi 120 mm va qalinligi 1.2 mm o’rtasida 15 mm teshik mavjud. Ommaviy ishlab chiqarish sharoitida malumot diskda yo’l yuzasida ekstruziya yo’li bilan bir qator tushkunliklar shaklida qayd etiladi. Audio CD ommaviy bozorda birinchi muvaffaqqiyatli raqamli saqlash vositasi edi. Audio kompakt disklar yuz yillar davomida xizmat qilishi kerak. CD yuqori quvvatli infraqizil lazer yordamida qoplangan shisha asosiy diskda 0.8 mikron diametrli teshiklarni yoqish uchun tayyorlanadi. Ushbu ustadan lazer teshiklari bo’lgan zarbalar bilan qolip tayyorlanadi. Ushbu qolipga eritilgan polikarbonat shisha ustasi bilan bir xil teshik naqshli CD hosil qilish uchun AOK qilinadi. 1984-yilda Philips va Sony kompyuter malumotlarini saqlash uchun kompakt disklardan foydalanish imkoniyatlarini anglab yetdilar, shuning uchun ular hozirgi CD – ROMlar (faqat o’qish uchun ixcham disklar) uchun aniq standartni belgilab beruvchi Sariq kitobni nashr etdilar. CD – ROMning asosiy formati har bir baytni 14 bitli belgida ko’dlashdan iborat. O’qish uchun 14 dan 8 gacha bo’lgan haritalash apparatida jadvallarni qidirish orqali amalga oshiriladi. Keying bosqichda 42 ta ketma ket belgilar guruhi 588 bitli ramka hosil qiladi. Har bir kadr 192 malumot bitini (24 bayt) o’z ichiga oladi. Qolgan 396 bit hatolarni tuzatish va nazorat qilish uchun mo’ljallangan. Ushbu sxema audio CD va CD – ROMlar uchun bir xil. 1995-yildan boshlab asosiy konfiguratsiyaga qadar shaxsiy kompyuter 5.25 duymli drayverlar o’rniga CD – ROM diskini o’z ichiga ola boshladi. CD – ROM (Compakt Disk Read Only Memory) qisqartmasi kompakt disklarga asoslangan faqat o’qish uchun mo’ljallangan xotira qurilmasi sifatida tarjima qilinadi. Ushbu qurilmaning ishlash printsipi disk yuzasidan aks ettirilgan lazer nurlari yordamida raqamli malumotlarni o’qishdir. Saqlash vositasi sifatida odiy CD ishlatiladi. Kompakt diskdagi raqamli yozish yuqori zichlikdagi magnit diskda yozishdan farq qiladi. Shuning uchun standart CD taxminan 650 – 700 MB sig’imga ega. Bunday katta hajmlar multimedia malumotlarini (grafika, musiqa, video) saqlash imkonini beradi. CD ning o’rtasidan chetiga 1.4 mikronli kengligi 4 mikron bo’lgan spiral shaklida bitta trek mavjud. Diskning yuzasi 3 ta maydonga bo’lingan. Kiritish yozuvi diskning markazida joylashgan va birinchi navbatda o’qiladi. Unda diskning mazmuni, barcha yozuvlarning manzillar jadvali, disk yorlig’i va boshqa xizmat malumotlarini o’z ichiga oladi va diskning katta qismini egallaydi. Lead – Out diskni tugatish belgisini o’z ichiga oladi.