va
kuch vektorlariga qurilgan parallelogrammning diagonali bo‘lgan
vektor (5- shakl),
va
kuchlarning
geometrik yig‘indisidan iborat vektor
deb ataladi, ya’ni
Shunga asosan, kuch parallelogrammi haqidagi qonunni quyidagicha
ta’riflasak bo‘ladi:
jismning bir nuqtasiga qo‘yilgan ikkita kuch, shu nuqtaga
qo‘yilgan bitta teng ta’sir etuvchiga ekvivalent bo‘lib, u kuch berilgan kuchlarning
geometrik yig‘indisidan iborat bo‘lib, shu kuchlar kesishgan nuqtaga qo‘yilgan
bo‘lar ekan.
Lekin teng ta’sir etuvchi kuch bilan kuchlarning yig‘indisini bir-birlaridan
farqlash lozim. Buni quyidagi misolda ko‘rsataylik (6- shakl). A va B nuqtalarga
va
kuchlar qo‘yilgan bo‘lsin. 6 shaklda ko‘rsatilgan
kuchi
va
kuchlarning geometrik (
=
+
) yig‘indisiga teng, ammo u teng ta’sir etuvchi
kuch bo‘la olmaydi.
Chunki
va
kuchlar bir nuqtada yotgan emas, bu haqda keyinchalik
kengroq holda tushuntiriladi. Bunday 6 shaklda ko‘rsatilgan holatda joylashgan
va
kuchlar sistemasi hech qachon teng ta’sir etuvchiga ega bo‘la olmaydilar.
Ta ’si r va aks ta ’sirning o ‘za ro tengligi haqidagi qonun : ikkita
jismning bir-birlariga ta’sir(kuch)lari bir to‘g‘ri chiziqda joylashib, son qiymatlari
o‘zaro teng, lekin yo‘nalishlari qarama-qarshi bo‘ladi.
Bu qonun mexanikaning asosiy qonunlaridan biri hisoblanadi. Buni quyidagicha
tushunish lozim. Agar ixtiyoriy A jism boshqa B jismga
kuchi bilan ta’sir
ko‘rsatsa, xuddi shu onda B jism ham A jismga shu ta’sir chiziqda yotuvchi va son
qiymati
kuchiga teng, lekin yo‘nalishi qarama-qarshi bo‘lgan
kuchi bilan
aks ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni
=-
(7 -shakl). Lekin bu ikki
va
kuchlari
o‘zaro muvozanatlashuvchi kuchlar sistemasidan iborat bo‘lmaydi, chunki ular
turli jismlarga qo‘yilgan.
Asosiy tushunchalardan yana biri, bu q o t i s h l i k p r i n t s i p i hisoblanadi.
Unga
ko‘ra:
muvozanat
holatida
bo‘lgan
shakli
o‘zgaruvchan
1
F
2
F
R
1
F
2
F
2
1
F
F
R
1
F
2
F
Q
1
F
2
F
Q
1
F
2
F
1
F
2
F
1
F
2
F
F
F
'
F
'
F
F
F
'
F
6 -shakl
(deformatsiyalanuvchan) jism, qotib (absolyut qattiq holatga o‘tib)qolsa, uning
muvozanat holati saqlanib qoladi.
Masalan, biror egiluvchan zanjir muvozanat holatda bo‘lgan bo‘lsayu, keyin
qotib egilmaydigan holatga o‘tsa (masalan, zanjir halqalari bir-birlariga payvand
qilinib qo‘yilsa), albatta uning muvozanat holati o‘zgarmay qolishligi aniq. Chunki
qotayotgan jismga qotishdan oldin ham qotgandan keyin ham bir xil kuchlar
sistemasi ta’sir etadi, shu sababli ushbu printsipni boshqacha qilib ham ifodalash
mumkin:
Muvozanat
holatda
bo‘lgan
o‘zgaruvchan
shaklli
(deformatsiyalanuvchan)jismga ta’sir etuvchi kuchlar sistemasi, absolyut qattiq
jismga ta’sir etuvchi kuchlar sistemasiga qo‘yilgan shartlarga rioya qiladi; lekin
bu shartlar zaruriy xolos, ammo etarli bo‘lmasligi mumkin, bu haqda keyinchalik
so‘z boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: