Mavzu: qadimgi yunon faylasuflarining inson

Eley falsafa maktabi

Ma’lumki, eramizdan avvalgi V asrda Yunonistonning ko‘pgina shaharlarida demokratik tuzum qaror topgan edi. Insonning davlat yumushlarida ishtiroki orta borishi, undan chiroyli nutq irod qilish mahoratini uzluksiz takomillashtirishni, odamlami ishontirish san’atini mustahkamlashni taqozo etar edi. Ana shunday sharoitda natur-falsafiy muammolar oʻrnini asta-sekin inson va uning ma’naviyati, xususan, ishontira bilish san’ati muammolari egallay boshladi. Ishontirish mahoratini shakllantirish, tabiiyki, ko‘proq bilimga ega boʻlishni, insondan o‘zini chuqurroq bilishni talab etardi. Inson hayotini boshqarib turgan ongning o‘zini bilish kun tartibiga qoʻyildi. Boshqacha aytganimizda, inson o‘zini-o‘zi bilishi dolzarbligi bilan birinchi o‘ringa chiqib oldi.

• Sofistlarning ko‘zga koʻringan namoyandalaridan biri Protagor (eramizdan avvalgi 481—411-y.) falsafiy tafakkur tarixida birinchilardan boʻlib, inson olamdagi jamiki mavjudotlarning asosiy mezonidir, degan fikrni bayon qildi. Uning e’tirof etishicha, «inson hamma narsalarning o‘lchovidir: mavjud boʻlib turganlar uchun mavjuddir, mavjud emaslar uchun mavjud emasdir». Inson uchun yoqimli boʻlgan narsalarning hammasi yaxshi, nimaki unga azob-uqubat olib kelsa yomondir. Yaxshilik va yomonlikni baholovchi mezon alohida olingan individdir. Xuddi shuning uchun ham sofistlar bilish toʻgʻrisidagi fikr-mulohazalarining asosiga yakka kishini (individni) qoʻyishadi. Yakka kishining (individning) oʻziga xos fazilatlari, xislatlarini oʻrganishni — bilishning subyekti, deb e’lon qilishadi.