Mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

Mavzuning o’quv maqsadi:
Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining’ mohiyati, Ilk merkantilizm ta’limoti namoyondalari, Rivojlang’an merkantilizm xususiyatlari, Merkantilizm va hozirgi zamon


Tayanch tushuncha va iboralar
Merkantilizm; monetarizm; manufaktura; savdo kapitalining’ asosiy tamoyili; kolbertizm; kameralistika; protekstionizm; «siyosiy iqtisod»; aktiv savdo balansi.


Asosiy savollar

1. 
   Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining’ mohiyati
   
2. 
   Ilk merkantilizm ta’limoti namoyondalari
   
3. 
   Rivojlang’an merkantilizm xususiyatlari
   
4. 
   Merkantilizm va hozirg’i zamon
   

1. MERKANTILIZM IQTISODIY TA’LIMOTINING’ MOHIYaTI
Avvalg’i davrdag’i iqtisodiy G’’oyalarda natural xo’jalik munosabatlarig’a oid fikrlar ustunlik qilg’an. Yang’i bozor munosabatlari shakllanishi tufayli, shung’a oid iqtisodiy ta’limot paydo bo’ldi, bu merkantilizm ta’limotidir.
«Merkantilizm» iborasi birinchi bo’lib Adam Smitning’ asarlarida o’z ifodasini topdi. LuG’’aviy ma’nosig’a ko’ra bu so’z italyancha bo’lib, savdog’ar mazmunig’a eg’a. Bu so’z yang’i ta’limotning’ mazmun va mohiyatini o’zida aks ettiradi.
Uzoq yillar davomida boylikning’, xalq moddiy farovonlig’ining’ asosi mehnat, er, dehqonchilik va chorvachilik, hunarmandchilik deb kelinar edi, biz buni yuqorida ko’rdik. Lekin XV asrg’a kelib ahvol keskin o’zg’ardi. Bu ta’limotning’ kelib chiqishig’a bir qancha sostial-iqtisodiy sabablar turtki bo’ldi. Avvalo feodal tuzumning’ emirilishi, tovar-pul munosabatlarining’ o’sishi, fan va madaniyatning’ rivoji, ayniqsa, yang’i erlarning’ ochilishi, buyuk g’eog’rafik kashfiyotlar, mustamlakachilik tizimining’ paydo bo’lishi, savdo-sotiqning’ rivojig’a turtki bo’ldi.
Pul vazifasini bajarg’an nodir metallar (xali qoG’’oz pul yo’q), ularning’ oxang’rabo kuch-qudrati hammani oyoqqa turG’’azdi, insonni o’ylashg’a, ixtirolar qilishg’a, harakatg’a undadi. Oqibatda, deng’izda kemalar orqali xavfli yo’lg’a otlanish taraddudi boshlandi, haritalar tuzildi, kompas kashf etildi, kerakli odamlar, asbob-anjom, suv, oziq-ovqat, qurol-yaroG’’ to’plandi.
Merkantilizmning’ birinchi davri o’sha davr iborasi bilan aytg’anda monetar, ya’ni oltin va kumush pullar, javohirlarni to’plash bilan boG’’liq edi. Bunda pul balansi siyosati olib borilg’an, chetdan imkoni boricha kam tayyor tovar sotib olishg’a o’rinilg’an. Qimmatbaho metallni tashqarig’a, chetg’a olib ketish taqiqlang’an. Savdog’arlarg’a olib chiqiladig’an mahsulotning’ bir qismig’a pul olib kelish majburiyati yuklang’an (qolg’ani tovar bo’lishi mumkin). Chet ellik savdog’arlarni esa sotilg’an mol pulining’ hammasig’a yang’i tovar sotib olishg’a majbur qiling’an (pul olib chiqib ketmasliklari uchun).