Mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

ANTIK DUNYo IQTISODIY QARAShLARI

Miloddan avvalg’i VII-VI asrlarda polis (shahar) sistemasi shakllanib bo’lg’ach, qulchilik keng’ tus oladi, uruG’’chilik mulki xususiy mulkchilik tomonidan siqib chiqariladi, savdo, sudxurlik tez rivojlanadi. Solon (m.a. 640/635-559 yy.) islohotlari pul xo’jalig’ining’ afzallig’ini ko’rsatib berdi (m.a. 594 y.). Islohot tufayli qulni qarzg’a berish taqiqlandi. Afinada Perikl (m.a. 444/443-429 yy.) tomonidan olib borilg’an ishlar muhim axamiyat kasb etdi. Qurilish, hunarmandchilik, savdo o’sdi. Shu davrda fuqarolar va fuqaro bo’lmag’an aholini bir-birig’a qarama-qarshi quyadig’an qonunlar qabul qilindi. Bu ishlar qullarni hunarmandchilik va savdo sohalarida beayov ekspluatastiya qilish, savdo va pul xo’jalig’ini rivojlantirish hisobig’a amalg’a oshirildi.

Qulchilik o’z tabiatig’a ko’ra insong’a yot, u majburiylikni talab etg’an, oqibatda ma’lum davrdan inqirozg’a uchray boshlag’an. Shu davrda iqtisodiy G’’oyalar tobora reakstionlashib, davlatni, aristokratiyani himoya qilish, natural xo’jalikni yoqlash yo’lini tanlaydi, ya’ni sinfiy harakterg’a eg’a bo’la boradi. Bu yo’nalish Ksenofont (taxminan m.a. 430-354 yy.), Platon (Aflotun, taxminan m.a. 427-347 yy.), Aristotel (Arastu, m.a. 384-322 yy.)larning’ iqtisodiy qarashlarida yaqqol namoyon bo’ldi.
«Ekonomiya» so’zi («oykonomiya»: - «oykos» - uy, xo’jalik va «nomos» - qonun, qoida) tom ma’noda uy xo’jalig’i to’G’’risida qoida mazmunig’a eg’a bo’lib, Ksenofontning’ maxsus asarining’ sarlavhasi bo’lg’an.


ARAB VA G’ARBIY EVROPA DAVLATLARIDA FEODALIZM DAVRIDAG’I IQTISODIY G’’OYaLAR

Sharq mamlakatlarida feodal munosabatlar III-VIII asrlarda shakllana boshladi. Bu erlarda pul, mehnat munosabatlari biroz eng’illashdi. Davlat xususiy eg’alik va foydalanish uchun er ajrata boshladi. Xususiy er eg’alig’ining’ turli shakllari saqlang’ani holda davlat asosiy va unumdor erning’ eg’asi sifatida, zarur paytda xususiy xo’jaliklarning’ barcha ishlarig’a bemalol aralashish, er solig’ini yiG’’ish huquqini yo’qotg’an emas. Shu sababli Sharqda «davlat feodalizmi»ning’ turli shakllari saqlandi va iqtisodiy qarashlarda ham o’z aksini topdi. Iklim va turar-joy sharoiti tufayli, bu erlarda dehqonchilik asosan sun’iy suG’’orish asosidag’ina olib borilishi mumkin edi (Farbiy Evropa bilan solishtiring’). Ba’zi olimlarning’ fikricha, Sharqda erg’a xususiy mulkchilikning’ yo’qlig’i va buning’ asosiy sababi sun’iy suG’’orish ekanlig’ini aytadi.