Mavzu: qadimgi davr arxivlarni vujudga kelishi Reja: Arxivlarning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi

O’zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi millatimiz, O’zbek xalQining xujjatli madaniy yodgorliklari saqlanadigan eng katta, eng boy arxiv xazinasidir. Bu yerda saqlanayotgan eng qadimgi xujjatlar vaqfnomalar bo’lib, ular XIX—XX asrlarga oiddir.

Qadimgi davlatlarning, xonliklarning XIX asrgacha bo’lgan xujjatli manbalari baxtga qarshi bizgacha saqlanmagan. O’zaro feodal urushlari, vayrongarchiliklar natijasida arxiv xujjatlari yo’q bo’lib ketgan. Qo’qon va Xiva xonlari arxivlari, Buxoro amirligining qushbegi arxivi saqlanib qolgan. Ularda XIX asrga oid xujjatlarning bir qismi saqlangan xolos, Markaziy Osiyoni chor Rossiyasi bosib olgandan keyingi davr arxivlari, ya`ni XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr xujjatlari tuo’a saqlangan.

Qo’qon va Xiva xonliklari arxivlari tarixi o’ziga xosdir. Chorizm bu xonliklarni bosib olgandan keyin ushbu arxivlar materiallari 1876 yili Peterburgga — Imperator kutubxonasiga olib ketiladi. Bu xujjatlar 30-yillarning oxirigacha e`tibordan chetda qolib, umumiy ishda foydalanilmay kelindi. Keyin bu arxivlar topilib, ularning Xiva, Qo’qon arxivlari ekanligi aniqlandi. Shundan so’ng ulardan keng foydalanila boshlandi. Xiva xonlari arxivini birinchi bo’lib 1939 yili tarixchi olim P. P. Ivanov o’rganib chiqib, bu arxiv to’g’risida xabar beradi.

Qo’qon va Xiva xonliklari arxivlari tarixi o’ziga xosdir. Chorizm bu xonliklarni bosib olgandan keyin ushbu arxivlar materiallari 1876 yili Peterburgga — Imperator kutubxonasiga olib ketiladi. Bu xujjatlar 30-yillarning oxirigacha e`tibordan chetda qolib, umumiy ishda foydalanilmay kelindi. Keyin bu arxivlar topilib, ularning Xiva, Qo’qon arxivlari ekanligi aniqlandi. Shundan so’ng ulardan keng foydalanila boshlandi. Xiva xonlari arxivini birinchi bo’lib 1939 yili tarixchi olim P. P. Ivanov o’rganib chiqib, bu arxiv to’g’risida xabar beradi.

Qo’qon arxivi xaqida tarixchi A. L. Troitskaya 1968 yilda «Katalog arxiva kokandskix xanov XIX veka» nomli ma`lumotnomasini e`lon qiladi. 1962 yilda bu xujjatlar Leningraddan Toshkentdagi Markaziy davlat arxiviga olib kelingan edi.