Mavzu: Pulning mohiyati va funksiyalari Reja: Pulning mohiyati, o’ziga xos xususiyatlari va zaruriyligi Iqtisodiyotning rivojlanishida pulning roli

Miqdoriylik nazariyasining boshlovchisi bo’lib fransuz J.Boden (1530-1596 y.) hisoblanadi va u XVI-XVIII –asrlarni o’z ichiga oladi. XVIII – asrga kelib bu nazariyani inglizlar D.Yum (1711-1786 y.), Dj.Mill (1773-1836) hamda fransuz Sharl Monaskyo (1689-1755 y.) rivojlantiradi.
Bu nazariyaning asosini yangi qit’alarni kashf etilishi va ulardan Yevropaga qimmatli metallarni oqib kelishi va shu bilan bog’liq ravishda narx-navoning keskin oshib ketishi tashkil etadi.
Ushbu nazariya namoyondalarining fikricha:

• 
  Pulning xarid qobiliyati bozorda o’rnatiladi.
  
• 
  Muomilada emissiya qilingan barcha pullar yuradi.
  
• 
  Pulning xarid quvvati muomiladagi pul miqdoriga teskari proporsionaldir.
  
• 
  Baholar darajasi pul miqdoriga to’g’ri proporsionaldir.
  

Bu nazariyani miqdoriylik deyilishiga sabab J.Boden baholarni o’zgarishi muomiladagi pul miqdori bilan aniqlanadi deb tushuntirdi.
Bu nazariya pulni faqat muomila vositasi ekanligini ko’ra oladi. Ularning ta’kidlashicha pul va tovar massalarining to’qnashishi natijasida baholar belgilanadi va pulning qiymati aniqlanadi.
Ularni yana bir xatosi shundaki, ular hamma pul massasi faqat muomilada bo’ladi deb qarashgan. Aslida muomilaga zarur bo’lgan pul miqdori pul muomilasi qonuniga binoan aniqlanadi.
Monitarizm nazariyasi hozirgi zamon nazariyalaridan biri bo’lib 1950 yillar o’rtasida paydo bo’lgan. Bu nazariyaning yirik namoyondasi bo’lib Chikago Universitetining professori, iqtisod sohasida Nobel mukofoti lauriati M.Fredman hisoblanadi. Bu oqim tarafdorlariga K.Brunner, A.Molser, D.Leydler, F.Keygen va boshkalar kiradi.
Bu nazariya ham aslida miqdoriylik nazariyasini targ’ib etgani holda, miqdoriylik nazariyasi bo’yicha yuqorida qayd etilgan g’oyalarga quyidagilarni qo’shimcha ravishda tavsiya etadi:

• 
  Bank foizi darajasi
  
• 
  Inflyasiya sur’atlari muomiladagi pul miqdoriga ta’sir etadi deb ta’kidlashadi.
  

Ularga binoan:

1. 
   foiz darajasi pasaysa qarzga oluvchi ko’payadi, ishlab chiqarish kengayib daromadlar oshadi va u pul miqdorini oshishiga olib keladi va aksincha.
   
2. 
   inflyasiya pul miqdorini to’g’ridan-to’g’ri oshiradi.
   

Ularning fikricha iqtisodiyotni tartiblash uchun pul miqdorini o’zgartirib uni normal holga keltirish zarur, bu ishni Markaziy bank amalga oshirishi kerak deydi. Ular iqtisodiyotga amaliy jihatdan yondashib pul massasini yiliga o’rtacha 3 % oshirishni tavsiya etishadi. O’zbekistonda 2004-yilda inflyasiya darajasi 3,7 foizni, 2005 yilda 7,8 foizni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2005 yilda Rossiyada 10,8 foiz, Ukrainada 10,3 foiz bo’lgan.
XIX – asrning ikkinchi yarmiga kelib nemis iqtisodchisi K.Keyns (1821-1898 y.) metallik nazariyasini himoya kilib chiqib (Germaniya) uni yangi sharoitga mosladi. U pul sifatida fakatgina metalni emas, balki markaziy bank banknotalarni ham e’tirof etdi. Keynsni fikricha pul muomilasi metal bilan ta’minlangan banknot (Markaziy bank tomonidan veksellarni hisobga olish yo’li bilan chiqarilgan – vekselni bir turi) va metal monetarlarga asoslanishi shart.
Bu nazariyalardan tashqari pulni mehnat nazariyasining moxiyati pulni qiymati boshka tovarlar kabi sarflangan mehnat xarajati bilan o’lchanadi – umumiy ekvivalent sifatida.
Bulardan tashkari pulni oltin tanga, quyma oltin va oltin deviz standartlari kabi oqimlari mavjud.