Mavzu: prokariotlar va tuban eukariotlar Reja

Fimbriya va pili. Xivchinlardan tashqari bakteriyalar hujayrasida uzun, ingichka iplar bo‘lib – fimbriya deb ataladi. uzunligi 0, 3-4 mkm bo‘lib soni 100-200, ba’zan 1000 tagacha bo‘ladi. Fimbriya pilina degan oqsildan iborat. Fimbriyalarni bir qismi bakteriyalarni biror narsaga yopishishi yoki bir hujayrani ikkinchisiga yopishishga yordam beradi. Ikkinchi qismi esa jinsiy fimbriya deb atalib (bularni pili deb ham ataydi) bularni kanalchalari bo‘lib, bular orqali bir hujayradan ikkinchi hujayraga genetik materiallarni o‘tishini ta’minlaydi.

Pili bundan tashqari patogen bakteriyalarni odam va hayvon to‘qimalariga yopishishiga xizmat qiladi.

Hujayra devori - bakteriya hujayra tuzilishni asosiy elementi hisoblanadi. Bakteriyalarni hujayra devori qattiq shu bilan birga elastik bo‘ladi. Hujayraga shakl beradi. Bundan tashqari hujayra devori ichki elementlarni mexaniq ta’sirlardan va tashqi muhitdan osmotik bosimidan himoya qiladi. Hujayrani o‘sishi, bo‘linishi va genetik materiallarni taksimlanishida qatnashadi. Hujayra devori katta molekulalar uchun o‘tkazuvchidir. U sitoplazma membranasi bilan bog‘langan.

Gram usuli bilan bakteriyalarni bo‘yalishda hujayra devori asos hisoblanadi. 1884 yilda Daniya olimi X. Gram bakteriyalarni gensianviolit bilan bo‘yab keyin yod eritmasi bilan ishlov berilganda ranglanganini kuzatadi. Spirt ta’sirida esa ba’zi bakteriyalar rangsizlanadi (grammanfiy), ba’zilari esa rangini saqlab qoladi (grammusbat). Bu bakteriyalarni hujayra devorini kimyoviy tarkibi har xil ekanligini ko‘rsatadi.

Gram musbat bakteriyalarning hujayra devorida peptidoglikan (murien) bir necha qavatni hosil qiladi. Tarkibida rebitfosfor va glitserin fosfor kislotalari bor.

Grammanfiy bakteriyalar hujayra devorida peptidoglikan bir qavatini hosil qiladi. Tarkibida fosfolipidlar lipoproteidlar, oqsillar va murakkab lipopolisaxaridlar bo‘ladi.

Peptidoglikan hujayra devorida 50dan 90% gacha grammusbat bakteriyalarida, 1 dan 10%gacha garmmanfiy bakteriyalarda uchraydi.