Mavzu: O’збекистонda jismoniy tarbiya va sport


Mavzu:Баскетбол tarixi va qoidalari



Download 99,5 Kb.
bet2/5
Sana22.02.2022
Hajmi99,5 Kb.
#101512
1   2   3   4   5
Bog'liq
Jismoniy tarbiyadan maruzalar

Mavzu:Баскетбол tarixi va qoidalari.
Reja

  1. Баскетбол уйинининг тарихи ва ривожланиш боскичлари

  2. Баскетбол уйинининг qqoidalari.

1. Баскетбол уйинининг тарихи ва ривожланиш боскичлари
Баскетбол 1891 йилда АКШнинг Массачусетс штатидаги Спрингфилд коллежининг жисмоний тарбия укитувчиси Канадали Жеймс Нейсмит томонидан «кашф» этилган. Бу уйинни яратишда Нейсмит узок, вактлардан бери кенг таркалган туп билан утказиладиган оддий уйинлар хакидаги тарихий маълумотлардан фойдаланган деб тахмин килиш мумкин.
Коллежда утказиладиган гимнастика дарсларини жонлантириш хакида топширик олган Жеймс Нейсмит ёпик хоналар учун янги уйин уйлаб чикади. У балкон панжараларига шафтоли солинадиган саватлардан иккитасини осиб куяди. Уйинда катнашувчилар уз ракибларининг саватларига футбол тупини туширишлари лозим эди. Уйинга эркаклар билан аёллар биргаликда катнашардилар. Нейсмит таклиф килган уйин биринчи кунданок студентлар орасида катта кизикиш уйготди.
Гимнастика группасида 18 киши булгани учун, улар икки командага булиниб уйнай бошладилар. Кейинчалик хар бир командадаги уйинчиларнинг сони 7 ва 5 тагача камайтирилди.
Туп саватга ташланганлиги учун бу уйин ангилис тилида (баскет - сават, бол - туп) деб атала бошланди.
Кейинги йилларда баскетбол уйини аста-секин узига хос хусусйятларга эга булган спорт турига айланди.
1892 йилда Нейсмит уйин коидаларининг 13 моддасини тузиб чикди: Яъни ула куйдагилар эди.

  1. Тупни бир ва икки куллаб хар томонга ташлаш мумкин.

  2. Тупни хар хил йуналиш буйича бир ёки икки кул билан уриб юбориш мумкин булган (мушт билан уруш ман этилган).

  3. Туп билан югуришга рухсат берилмаган. Уйинчи кабул килган тупни каерда кабул килган булса шу жойдан ташлаш керак. Катта тезликда югуриб келаётган уйинчи тупни кабул килганда тухташга харакат килган баъзи бир холарда коида узилмади деб унга рухсат берилган.

  4. Тупни факат кул бармоклари билан ушлаш мумкин булган. Елка кул остида ёки гавдани бошка кисимларида тупни ушлашга рухсат берилмаган.

  5. Уйинчи ракибини елка билан туртиш, ушлаб колиш, кул билан уриш ёки чолишга ман этилган. Бу койидаларни бузган уйинчиларга биринчи мартабасида жарима туп эълон килинган, иккинчи маротаба такрорланган холда бу уйинчини уйиндан бутунлай чикарилган ва бу уйинчини урнига бошка уйинчи олмашиши мумкин булмаган.

  6. Тупни мушт билан урганда, 3, 4 ва 5-пунктларни бузган холларда жарима берилган.

  7. Командалардан биронтаси кетма-кет уч маротаба жарима олинса ракиб командаси савод эгаси булган (майдон эгаси булган).

  8. Саватга туп тушурган команда майдон эгаси хисобланиб, саватга тушган тупни яна шу команда уйинчилари тупри уйинга киритиш хукукига эга булган.

  9. Туп майдондан кайси уйинчига тегиб майдондан ташкарига чикиб кетса биринчи туп кимга тегиб чикса шу уйинчи майдонга кайта кириш хукукига эга булган.

  10. Бош хакам майдондагаи уйинни назорат килиб борган ва уйинкоидасини уч маротаба бузган уйинчини майдондан чикариш тугрисида майдондаги хакамга хабар берган.

  11. Майдон ичидаги хакам тупни майдондаги харакатини ва майдондан ташкарига чиккан холларни, туп кайси команда уйинчиларига тегиишлиги ва уйинчиларни уйин койидаларига роя килишларини ва хисобларни боришини назорат килган.

  12. Уйин икки кисмдан уйналиниб хар бир кисми 15 минут дакика уйналинган ва уртасида 5 минут танаффус эълон килинган.

  13. Кайси команда уйинчилари саватга куп туп туширса шу команда голиб деб топилган. Хиссоблар тенг булган холларда команда саркордорларини келишувлари билан кушимча вакт белгиланиб биринчи майдон эгаси булгунгача уйин давом этган.

1892 йилда Жеймс Нейсмит узининг «Коидалар китоби»ни биринчи марта чоп этди. Бу китобда тупни ерга уриб юриш мумкинлиги хакида би­ринчи марта ёзилган эди. Шундан сунг махсус мусобакалар утказиш бошланди ва бу коидалар йилдан-йилга мукаммалаша борди. Масалан 1893 йилда биринчи марта темир халкали турли саватлар пайдо булди. Яна бир йилдан сунг тупнинг айлана узунлиги 30—32 дюйм (76,2—81,3 см)гача купайтирилди. 1895 йилда 15 фут (5 м. 25 см) масофадан бажариладиган жарима туплари киритилди.
Биринчи расмий мусобака коидалари 1894 йилда АКШ да эълон килинган эди. 1895 йилдан бошлаб АКШ да баскетбол буйича расмий мусобакалар утказила бошланди. Уйин йилдан йилга ривожлана бориб, унинг техникаси ва тактикаси вужудга келди. 1896 йилдан бошлаб тупни ерга уриб юришга рухсат берилди.
Нейсмитни катта хизмати учун 1911 йилда жисмоний тарбия устаси унвони берилди. 1939 йили Мак Гилл Университети Нейсмитга тиббий билимлар доктори унвони берилди. Нейсминт хотираси учун 1968 йили аксида баскетбол тарихини акс эттирувчи музейи очилди. Нейсмит 1861 йили тугилган ва 1939 йили Канадада вафот этган.
Баскетбол аввалига Америкадан Шарк мамлакатлари — Япония, Хитой, Филиппинга, ундан сунг Европа мамлакатлари — Чехословакия, Литва, Эстония, Латвия, Италия, Францияга ва нихоят, Жанубий Американинг айрим мамлакатларига таркалди.
Дунёдаги купгина мамлакатларда баскетболнинг кенг таркалиши натижасида 1919—31 йилларга келиб миллий баскетбол федерациялари ташкил килина бошланди.
1932 йилнинг 18 июнида Халкаро баскетбол федерацияси _(ФИБА) нинг ташкил килиниши эса бу уйиннинг янада ривожланишида катта ахамиятга эга булди. Аргентина, Греция, Италия, Латвия, Португа­лия, Руминия, Швейцария ва Чехословакия мамлакат­лари халкаро баскетбол федерациясига биринчилар каторида аъзо булиб кирдилар. Уйин бутун дунёга тезлик билан кенг таркала бошлади..
1930 йилларда АКШ нинг Стенфорд университети командасининг «юлдузи» Хенк Луизетти баскетбол тарихида буринчи булиб тупни саватга сакраб отиш усулини куллади. Хозир эса бу усул оммавий тус олган.
1935 йилда Женевада эркаклар командалари уртасада биринчи Европа чемпионати булиб утди. Бунда Болтик буйи мамлакатларининг командалари устун келадилар. Европа чемпиони унвонига Латвия терма командаси биринчи булиб сазовор булди.
1936 йилгача туп саватга тушгандан сунг уйин майдон уртасида бахс тупини ташлаш билан давом этган булса, ундан кейин туп саватга тушгандан сунг шит ортидаги юз чизигини ташкарисидан уйинга киритиладиган булди, бу уйинни тезлигини анча оширди.
1936 йилда баскетбол биринчи марта, олимпияда, уйинлари программасига киритилди. Берлинда булиб утган XI Олимпиада уйинларининг баскетбол турнирида 21 мамлакатнинг эркаклар командалари катнашди. Аёллар уртасида биринчи Европа чемпионата 1938 йилда Римда булиб утди. Бунда Италия миллий командаси галаба козонди.
1948—1956 йилларга келиб Халкаро баскетбол федерацияси бошка халкаро спорт бирлашмалари ичида юкори уринлардан бирини эгаллади. Дунё ва Европа чемпионатлари каби катта мусобакалар энди ФИБА рахбарлиги остида ута бошладилар Халкаро мусобакаларнинг барчасига дунё мамлакатлар фаол катнаша бошладилар. 1948 йилга келиб 50 мамлакат Халкаро баскетбол федерациясига аъзо булиб кирди. Баскетбол техникаси ва тактикаси ривожлана борди. Тупни узатиш, уни ерга уриб юриш ва чалгитишларнинг янги усуллари вужудга келди. Масалан, тупни саватга бир куллаб отиш, сунгра эса, сакраганда бир куллаб отиш каби усулларнинг пайдо булиши баскетбол техникаси ва тактикасига жуда катта таъсир курсатди. Агарда илгари мусобака хисоби 20—30 очкодан ошмасдан тугайдиган булса, энди учрашув хисоби 50—60 очкога ета бошлади.
Тактикада марказий уйинчи оркали хужум уюштириш системаси эркаклар командалари уртасида ву­жудга келди.
1950 йилда Аргентшнада_биринчи дунё чемпионати булиб утди. Бунда мезбонлар биринчи уринни эгаллашди. Аёллар командалари учун биринчи дунё чемпионати 1953 йилда утказилди ва АКШ аёллар терма командаси жахон чемпиони унвонига сазовор булди.
Хозирда жахон чемпионати аёллар ва эркаклар ко­мандалари учун хар турт йилда. бир марта утказилиб келинмокда.
1950 йилларнинг бошида баскетбол уйинининг му­собака коидаларига куйидаги узгартиришлар кири­тилди:
30 секунд уйин коидаси (бунда, асосан тупни эгаллаб турган команда 30 секунд дакика ичида уни ракиб саватига отиши лозим);
30 секунд коидаси ва жарима майдончасининг кенгайтирилиши (бунда, асосан хужумчининг ракиб жа­рима майдончаси ичида 3-секунтдан ортик дакика туриши такикланди);
тупни ерга уриб юришни бошлашда туп баскетболчининг кулидан чиккандан сунггина таянч оёкни ердаи узишга рухсат берилди ва хоказо.
Шу йилларда баскетбол уйинининг бир куллаб туп узатиш, факат панжа харакати билан туп узатиш, чалгитиб узатиш хамда тупга карамасдан уни ерга уриб юриш, сакраганда бир ва икки куллаб саватга туп отиш каби техник усуллари такомиллашди ва кенг таркалди.
Хозирги кунда баскетбол билан бошка спорт турларига нисбатан энг куп (100 миллиондан ортик) киши шурулланмокда. Халкаро баскетбол федерациясига 157 мамлакатларнинг миллий федерациялари аъзодир. Жумладан, Европада 31, Осиёда 38; Америкада 38, Африкада 40 та, Австралия ва Океанияда 10, та бас­кетбол федерацияси мавжуд.
XXI Олимпиада уйинлари программасига...(76, Монреал) баскетбол буйича аеллар беллашувининг киритилиши эса аёллар уртасида баскетбол уйининг кенг ривожланишига кенг таъсир курсатди.



Download 99,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish