Mavzu: O‘zbekistnoda xizmatlar sohasining hozirgi holati va

---

141-20-guruh talabasi Baxritdinov Jamshid. 
Mavzu: O‘zbekistnoda xizmatlar sohasining hozirgi holati va 
uning aholi turmush darajasiga ta’siri. 
Reja: 
1.
Xizmat ko’rsatishni tartibga solish 
2.
Xizmat ko’rsatishni maqsadlari va yonalishlar 
3.
Xizmat ko’rsatishning muammolari 

---

Daromad darajasining o‘sib borishi bilan iste’mol tarkibidagi 
oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi sezilarli darajada pasaygan. 
Daromadlari 6 million so‘m va undan yuqori bo‘lgan uy 
xo‘jaliklarining iste’mol savatidagi oziq-ovqat mahsulotlari 
ulushining daromadi 2 million so‘mdan past bo‘lgan uy 
xo‘jaliklarinikiga qaraganda o‘rtacha 26 foiz bandga kam. 
Respondentlarning yosh guruhlari bo‘yicha tahlil keksalar 
tomonidan daromadlarining ko‘proq qismini (o‘rtacha 80 foizini) 
oziq-ovqat mahsulotlariga, yoshlar tomonidan esa nooziq-ovqat 
mahsulotlari va xizmatlariga sarflanishini ko‘rsatdi. 
Zamonaviy 
iqtisodiyotda 
davlat 
aralashuvi 
kuchayishi 
tendentsiyasi mavjud. Ko'pgina mamlakatlar va umuman 
dunyoning iqtisodiy tizimlaridagi inqiroz hodisalari davlat 
iqtisodiy siyosatining yanada faol burilish zarurligini belgilaydi. 
Maqolaning maqsadi zamonaviy sharoitda iqtisodiyotning 
xizmatlar sohasini tartibga solishning o'ziga xos xususiyatlarini 
ko'rib chiqishdir. Ushbu maqsadning dolzarbligi xizmatlar sohasi 
zamonaviy iqtisodiyotning tizimni shakllantiruvchi eng muhim 

---

sohalaridan biri ekanligi bilan bog'liq. Tahlil davomida mualliflar 
Jahon banki va milliy statistika ma'lumotlaridan foydalanishdi. 
Tadqiqotlar natijasida xizmatlar sohasidagi iqtisodiy tartibga 
solish xizmatlarning tabiati, xizmat ko'rsatish jarayonlarining 
sanoatga xos xususiyatlari, notekis mintaqaviy rivojlanish va 
boshqalar bilan belgilanadigan o'ziga xos xususiyatlarga ega 
ekanligi isbotlandi. Ushbu jihatlarni hisobga olish iqtisodiy 
siyosatdagi tarkibiy o'zgarishlar orqali mumkin. Xizmatlar 
sohasini davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari davlat 
iqtisodiy siyosatining mintaqaviy, sanoat, tarkibiy, innovatsion va 
boshqa tarmoqlari vositalari bilan muvofiqlashtirilishi lozim. 
Raqobatga qarshi xizmatlarni tartibga solish kamroq bo'lgan 
mamlakatlar iqtisodiy jihatdan yaxshiroq ishlaydilarmi? Siyosat 
makers normativ to'siqlar ko'p mamlakatlarda tushib ketgan, 
shuning uchun, deb o'ylayman ko'rinadi. Va ularning 
lavozim odatda kirish ta'sirini ko'rib chiqadigan katta empirik 
adabiyot tomonidan qo'llab-quvvatlanadi 
to'siqlar, qizil-lenta xarajatlar yoki iqtisodiy bajarish bo'yicha 
huquqiy talablar. Ushbu adabiyotning aksariyati 
tartibga solishning tartibga solinadigan sektorning ishlashiga 
ta'sirini o'rganadi. Kam bilinadi 
tartibga solish kabi hayratlanarli bo'lgan quyi oqimdagi ishlab 
chiqarish faoliyatiga ta'siri haqida 
ko'p asosiy xizmat kirishlar ta'sir. 
Ushbu maqolada biz turli xil xizmatlarni etkazib berishni tartibga 
solishning qanday ta'sir qilishini o'rganamiz 
quyi 
oqim 
ishlab 
chiqarish 
tarmoqlarining 
iqtisodiy 
ko'rsatkichlari. O'rganib shunday qilamiz 
xizmatni tartibga solish kamroq bo'lgan mamlakatlar tezroq 
qo'shilgan qiymat, hosildorlik va eksportni ko'radimi 

---

xizmatlarni yanada intensiv ravishda ishlatadigan ishlab chiqarish 
tarmoqlarining o'sishi (ushbu metodologiya 
Rajan va Zingales tomonidan moliyaviy xizmatlar uchun 
kashshof, 1998). Xizmat qaramligini o'lchaymiz 
kirish-chiqish hisob matritsalaridan foydalangan holda ishlab 
chiqarish tarmoqlari bo'ylab. Bizning xizmat choralari 
tartibga solish uchun raqobatga qarshi tartibga solish 
parametrlarini olish uchun mo'ljallangan OECD ko'rsatkichlari 
energetika sektori (elektr va gaz), telekommunikatsiya va 
transport sohalari va 
professional xizmatlar. Bular kirish uchun to'siqlarni, apriori 
o'rtasidagi integratsiyani hisobga oladi 
raqobat faoliyati va (energetika taqdirda) tabiiy monopoliyalar, 
va mavjudligi uchun 
narxlar va to'lovlar, reklama yoki biznes shaklidagi cheklovlar 
(professional xizmatlarda). 
Bizning empirik topilmalar kam xizmat tartibga solish non-
ahamiyatsiz ijobiy ega ekanligini ko'rsatadi 
qo'shilgan qiymat ta'siri, hosildorlik va xizmat intensiv 
foydalanuvchilar eksport o'sish sur'atlari. Talar. To 
tartibga solish ta'siri hajmi uchun hissini qiling, yillik qo'shilgan 
qiymat o'sishini ko'rib 
sanoat o'rtasida 75-foizli (pulpa, qog'oz va matbaa) ga nisbatan 
differentsial 
xizmat qaramligini taqsimlashning 25-foizida (ishlab chiqarilgan 
metall buyumlar). Bizning 
hisob-kitoblarga ko'ra, bu differentsial o'rtacha tartibga solingan 
mamlakatda 0.7-1% yuqori 
25-foizli (Kanada sifatida) 75-foizli (Frantsiya sifatida) 
mamlakatga qaraganda 

---

xizmat tartibga solish tarqatish. Biz bu ta'sir asosan energiya 
tartibga solish bilan surtiladi topish 
va professional xizmatlarda. Bundan tashqari, o'rtacha ta'sir katta 
iqtisodlar tomonidan boshqariladi 
namuna. Natijalar biz tartibga solishning boshqa shakllarini 
qanday hisobga olishimizga sezgir emas (ya'ni ., 
mahsulot va mehnat bozori tartibga solish) va spetsifikatsiyasi 
cheklar bir qator mustahkam isbotlash. 
3 
Bizning topilmalar xizmat atrofidagi davom etayotgan munozara 
uchun muhim ahamiyatga ega 
tartibga solish. Xususan, bizning hisob-kitoblarga ko'ra, bu 
tasarrufidan kuchli turkcha degani 
xulq-atvorni tartibga solishni olib tashlash kabi aniq siyosatlardan 
kelib chiqadi (ya'ni 
narxlar va tariflarni belgilashga cheklovlar) kasblar bo'yicha yoki 
mulkchilikning to'liq ajratilishi 
energiya ishlab chiqarish va sanoatning boshqa segmentlari 
o'rtasida ("ajratish"deb ataladi). 
Ikkala chora ham Evropa Ittifoqining amaldagi raqobat siyosati 
kun tartibidagi eng yuqori reytinglar qatoriga kiradi 
va xalqaro tashkilotlarning siyosat tavsiyalarida.1 
So'nggi yillarda tartibga solishning iqtisodiy oqibatlari bo'yicha 
tadqiqotlar qisman o'sdi 
chunki teng chopish ma'lumotlar oshdi mavjudligi. Empirik ish 
bor 
asosan tartibga solinadigan sektorga yoki biznes bosqichiga 
tartibga solishning bevosita ta'siriga qaratilgan 

---

rivojlantirish. Kirish to'siqlari kabi iqtisodiy cheklovlar to'sqinlik 
qilishi isbotlangan 
firmalar sonining o'sishini bo'g'ib iqtisodiyot-keng tadbirkorlik 
(Klapper va boshq., 
2006), sanoat kontsentratsiyasini oshirish orqali (Fisman va 
Sarria-Allende, 2004) va 
global talab va texnologiya o'zgarishlariga javob berishni 
kamaytirish (Ciccone va Papaioannou, 
2007). Sektorga xos cheklovlar, masalan, kommunal xizmatlar va 
xizmatlarda mavjud bo'lgan cheklovlar 
investitsiyalarni kamaytirish uchun ko'rsatilgan (Alesina va 
boshq., 2005) va bandlik (Bertran va Kramartz, 
2002) va narxlarni oshirish uchun (Martin va boshq., 2005) 
tartibga solinadigan tarmoqlarda. Biroq, tartibga solish mumkin 
shuningdek, quyi oqim tarmoqlari o'rtasida resurslarni 
taqsimlashga tegishli bilvosita ta'sir ko'rsatadi, 
xususan, asosiy bo'lmagan ravishda savdo mavzu yozuvlari ishlab 
chiqarish ta'sir qachon. 
Professional xizmatlar sohasida mijozlarni sotib olish va saqlash 
muammolari quyidagilardan kelib chiqadi: 
Borayotgan raqobat. 
Mijozlarning sodiqligi va ishonchining etishmasligi. 
Mijozlar e'tiborini jalb qilish bilan bog'liq muammolar. 
Yangi biznes modellari va o'zgaruvchan bozor tendentsiyalari. 
Bozorlar reklama xabarlari bilan gavjum. 
Xizmat ko'rsatish sohasidagi asosiy maqsadlar mijozlarning 
yuqori qoniqish darajasi, daromadlarning oshishi va og'zaki 
ijobiy obro'ni o'z ichiga olishi kerak . Boshqa o'lchanadigan 
maqsadlarga bozor ulushini oshirish va xodimlarning past 
aylanmasi kiradi. 

---

Natijalar shuni ko'rsatadiki, aholi jon boshiga yalpi ichki 
mahsulot, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning sof oqimi, 
savdo ochiqligi va innovatsiyalar rivojlangan va rivojlanayotgan 
mamlakatlarda xizmatlar sohasi o'sishiga sezilarli ta'sir 
ko'rsatadigan umumiy omillardir. 
Xizmat ko'rsatish sohasida samaradorlikni oshirish mumkin va 
xizmat unumdorligini oshirishning bir qancha usullari taklif 
etiladi. 
1.
Xodimlarni takomillashtirish: ... 
2.
Tizimlar va texnologiyalarni joriy qilish: ... 
3.
Xizmat ko'rsatish darajasini pasaytirish: ... 
4.
Xizmatlar uchun mahsulotlarni almashtirish: ... 
5.
Yangi xizmatlar bilan tanishing: ... 
6.
mijozlarning o'zaro ta'siri: 
Mijozlarga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq muammolarni hal 
qilish uchun 7 qadam 
1.
Xaridorni tinglang va samimiy hamdardlik ko'rsating. ... 
2.
Vaziyatni baholang. ... 
3.
Mijozning ehtiyojlari va afzalliklarini so'rang. ... 
4.
Yechim taklif qiling va iloji boricha variantlarni bering. ... 
5.
Yechimni yetkazib bering. ... 
6.
Xaridorni kuzatib boring. ... 
7.
Muammoni kompaniya ichida hal qilin 
Mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda xizmat ko‘rsatish 
sohasining o‘rni katta. Bu mamlakatning bilimli va malakali 
yoshlarini ish bilan ta'minlaydi va mamlakat YaIM va YaIMga 
salmoqli hissa qo'shadi . 

---

Foydalanilgan adabiyotlar.
1.
O’lmasov A. «Iqtisodiyot asoslari». Toshkent
: 
«Mehnat»-1997 yil. 
2.
Usmonov S.N, Dodoboev Yu.T. «Bozor iqtisodiyoti 
asoslari». Toshkent: «Fan»-1999 yil. 
3.
O’zbekiston Respublikasi “Aholini ish bilan ta’minlash 
to’grisida”gi
 qonuni 
4.
Abdullaev Yo. «Bozor iqtisodiyoti asoslari». 
Toshkent: «Mehnat»-1997 yil.