Mavzu: O‘zbek tilidagi unli fonemalar tasnifi

2. Tilning vertikal harakatiga ko‘ra: a) yuqori tor unlilar (i, u). Bu unlilarni talaffuz qilishda og‘iz tor ochiladi, til bilan qattiq tanglay orasi ham tor bo‘ladi; b) o‘rta keng unlilar (e, o‘). Bu unlilarni talaffuz qilishda og‘iz o‘rta darajada ochiladi, til bilan qattiq tanglay orasi ham o‘rtacha kenglikda (yuqori ko‘tarilish bilan quyi ko‘tarilish orasida) bo‘ladi; d) quyi keng unlilar (a, o). Bu unlilarni talaffuz qilishda og‘iz keng ochiladi, til bilan qattiq tanglay orasi ham yuqoridagi ikki holatdan ancha keng bo‘ladi. Tasnifning bu turi fonologik sistemadagi «tilning uch darajali ko‘tarilishi» oppozitsiyasiga asoslanadi.

3. Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko‘ra: a) old qator unlilar (i, e, a). Bu unlilarni talaffuz qilishda tilning uchki qismi pastki tishlarga tiraladi (demak, oldinga cho‘ziladi); b) orqa qator unlilar (u, o‘, o). Bu unlilarni talaffuz qilishda tilning uchki qismi pastki tishlarga tiralmaydi (demak, biroz orqaga tortilgan bo‘ladi).

Tilning ko‘tarilishi darajasi (yuqori, o‘rta, quyi) va lablanish-lablanmaslik belgilari kuchli pozitsiyadagi unli fonemalarning asosiy belgilari bo‘lib, bu ularning sistema hosil qiluvchi belgilari sanaladi. Unlilarning til gorizontal holatiga ko‘ra (old qator, o‘rta qator va orqa qator) belgilari asosiy hisoblanmaydi. Chunki bu belgilar ularga nutqiy yondosh tovushlar ta’sirida o‘zgarib turadi. Masalan, [q] undoshi bilan qo‘shnichilik munosabatida [a] unlisi til orqalik xossasiga ega bo‘lsa, [k] undoshi qurshovida o‘z holatini saqlaydi.

“Tavsif - 1. Sifat; sifatlar. - Esizki, men u kampirning taʼbir va tavsiflarini esimdan chiqarganman. S. Ayniy, «Esdaliklar» . -Men otaxon tavsifi toʻgʻ-risida toʻla tasavvurga ega edim. N. Safarov, «Olovli izlar» .2. Sifat-belgilarning bayoni, taʼrifi, tasviri. - Shaharning tavsifi.- Taʼrifing, tavsifing tushmagay tildan. Uygʻun, «Hayot chaqiradi» .- Xolbekaning tavsifini, husnu zeboligini eshitgan podshohlar va xonzodalar har mamlakatdan, har yurtdan, har diyordan sovchi qoʻyaberdi. "Kuntugʻmish". Tavsifingga men shuʼladin qalam yoʻnayin. E. Vohidov, Shodiyona. Tavsif qilmoq ayn. tavsiflamoq. -Bir-biriga qilar taassuf, Qilib boʻlmas ularni tavsif. "Gulixiromon"“.