Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

koltsoni  esa,  -  u  qo`lidagi  tilla  uzukni  negadir  Ra’noxon  tomonga  ko`rsatdi,  - 

mejdunarodniy  jenskiy  bayramga  prepodnosit  qildilar.  Yaqinda  menga  kvartira 

olib  bermoqchilar!  Valijon  aka!  Tug`ilgan  kuningizga  nima  padarka  qilishni 

o`yladim. Ko`p o`yladim. O`ylab-o`ylab, v konse konsov o`zimni sovg`a qiladigan 

bo`ldim!      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

Uchinchi bob. 

O`tkir Hoshimov hikoyalarida poetik tasviriy vositalarning 

qo`llanilishi. 

 

3.1 Hikoyalarda sintaktik figuralarning qo`llanilishi. 

Badiiy  nutqning  ta’sirchanligini  ta’minlashda  sintaktik  usuldan  keng 

foydalaniladi.  Ekspressivlikning  namoyon  bo`lishi  shakllari  gradatsiya,  sintaktik 

sinonimiya,  bog`lovchilarning  maxsus  qo`llanishi,  antiteza,  monolog,  sukut, 

inversiya,  takroriy  gaplar,  ritorik  so`roq  kabi  uslubiy  figuralar  fikrning  o`ta 

ta’sirchan  ifodalanishini  ta’minlashga  xizmat  qiladi.  Stilistikaga  oid  bir  qancha 

adabiyotlarda  sintaktik  figuralarga  tasviriylikning  turli  usullari  kiritiladi.  Bular 

dastlab poeziya doirasida, keyinchalik proza doirasida, keyinchalik proza doirasida 

qarala boshlandi.    

Ma’lumki,  nutqning  ta’sirchanligini  ta’minlashda  sintaktik  usuldan  keng 

foydalaniladi.  Sintaktik  qurilmalar  ham  ekspressivlik  va  emotsionallikni 

ifodalashda  o`ziga  xos  o`rin  tutadi.  Yozuvchi  va  shoirlarimiz  badiiy  nutqda, 

xususan,  she’riy  nutqda  obrazlilik,  tasviriylik,  emotsionallik  va  ekspressivlikni 

yuzaga keltirish uchun xilma-xil sintaktik usullardan keng foydalanadilar. 

Bunday  stilistik  usullar  tilshunoslikda  sintaktik  figuralar  termini  bilan 

yuritiladi.  Ilmiy  adabiyotlarda  sintaktik  figuralarning  quyidagi  shakllari  qayd 

etiladi: 

 - sintaktik parallelizm;  

---

 - emotsional gap;  

 - ritorik so`roq gap; 

 - inversiya;  

 - ellipsis; 

 - gradatsiya; 

 - antiteza;  

 - o`xshatish.

57

  

Biz  ham  ushbu  manbalarga  asoslangan  holda  O`tkir  Hoshimov 

hikoyalarining sintaktik xususiyatlarini yoritishga harakat qildik. 

 

Badiiy matnda sintaktik jihatdan bir xil shakllangan gaplar ko`p qo`llaniladi. 

Tilshunoslikda  bunday  qurilmalar  parallelizm  atamasi  ostida  o`rganiladi. 

Parallelizm  (yunoncha,  parallelos-yonma-yon  boruvchi)  yonma-yon  gaplar, 

sintagmalarning bir xil sintaktik qurilishga ega bo`lishi.

58

 Bunda strukturasi bir xil 

bo`lgan ikki yoki undan ortiq gap ketma-ket keladi. Bunday gaplarning bo`laklari 

ham,  ularning  formasi  ham  bir  xil  bo`ladi.  Bu  sintaktik  simmetriyani  hosil  qilib, 

ifodalilikni  kuchaytiradi.

59

  O`tkir  Hoshimov  ijodida  sintaktik  parallelizm 

hikoyalarda ohangdorlik hosil qilib ifodalilikni kuchaytirishga xizmat qilgan: