Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

Antiqa kitob 

O`qib ko`rdilar. 

Yoqmadi. 

Qayta yozdilar. 

Asl holiga qaytdi. 

O`chirib tashladilar. 

Tag`in asliga qaytdi.  

Olovga otdilar. 

Yonmadi… 

Bu Kitob – Tarix edi! (“Daftar hoshiyasidagi bitiklar” 30-31-betlar) 

---

Gradatsiya  (lot.  Gradation  zinapoya,  bosqichma-bosqich  kuchaytirish)  . 

Nutq parchalaridan biri ikkinchisinin ma’osini kuchaytirib borishdan iborat uslubiy 

jarayon.  Badiiy  adabiyotda  holatlarni,  tuyg`u  va  kechinmalarni  qiyoslashda,  his-

hayajonlar  junbushini  to`liq  ifodalashda  gradatsiya  usulidan  foydalaniladi. 

Adabiyotlarda gradatsiya xususiyatlariga ko`ra turlicha tasnif qilinadi:  

mohiyatiga  ko`ra:  ko`tariluvchi  gradatsiya  (klimaks)  va  pasayuvchi 

gradatsiya (antiklimaks);   

ifoda usuliga ko`ra: mantiqiy, emotsional, miqdoriy gradatsiya;  

ifoda materialiga ko`ra: leksik gradatsiya va sintaktik gradatsiya

60

. 

Do`stni  xo`rlash  –  gunoh.  Umr  yo`ldoshini  xo`rlash  –  yuz  hissa  gunoh. 

Ota-onani  xo`rlash  –  ming  hissa  gunoh.  Go`dakni  xo`rlash  –  cheksiz  gunoh... 

(“Daftar hoshiyasidagi bitiklar” 32-b) 

Antiteza  –  (qarama-qarshi  qo`yish,  zidlash)  deb  mantiqiy  jihatdan 

qiyoslanuvchi fikr, tushuncha, sezgi va timsollarni qarama-qarshi qo`yish, zidlash 

hodisasiga  aytiladi.  Bunda  biri  ikkinchisini  rad  etadi  yoki  inkor  qiladi.  Tarkibida 

antonimlar,  grammatik  zidlik  munosabatini  hamda  tasdiq  va  inkor  ifoda  etuvchi 

grammatik  vositalar,  shuningdek,  ifodalilikning  boshqa  zidlash  vositalari 

qo`llaniladi.  Badiiy  matnni  lisoniy  jihatdan  tahlil  qilishda  zidlantirishdan 

yozuvchining  ko`zda  tutgan  maqsadi  nima  ekanligini  aniqlash  talab  qilinadi. 

Yozuvchining  mahorati  zidlantirilayotgan  voqeliklar  uchun  tanlangan  ifoda 

materialida yanada aniq ko`rinadi. Masalan: