Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

qildik.  

…Faqat  bir  narsani  tushunmayman.  Nahotki  siz  –  oliy  ma’lumotli 

ekonomist,  o`ylamagansiz?  Markaziy  tumanlarga  tola  o`rniga  hashak  borgan. 

Keyin o`sha la’nati xashak ham bormay qo`ygan, vagonlarda havo brogan. Ha-vo! 

– dedi ta’kidlab. – Samolyotlarda esa diplomat to`la pul borgan. Tola yo`q, plan 

bor. Paxta yo`q, pora bor! Orden bor, medal bor…(“O`zbek ishi”117-b). 

Emfatik  (  hayajon  )  urg`u  gapning  biror  bo`lagi  yoki  bo`laklariga 

so`zlovchining 

kechinmasi, 

hayajoni, 

subyektiv 

munosabati 

kabilarning 

yuklatilganligini  ko`rsatuvchi  intonatsion  qismdir.  Uning  logik  urg`udan  farqi 

shundaki,  logik  urg`u  tinglovchi  diqqati  qaratilgan  bo`lakni  ajratib  ko`rsatadi. 

Hyajonli  (emfatik)  urg`u  esa  so`zlovchining  o`z  subyektiv  munosabati  qaratilgan 

bo`lakni  ayirib  ko`rsatish  vazifasini  o`taydi.  Logik  urg`u  gapning  biror  bir 

bo`lagiga  tushadi,  emfatik  urg`u  bir  necha  bo`lakka,  hatto  gapning  ma’lum  bir 

qismiga  ham  tushishi  mumkin.  Mantiqiy  urg`uda  tovush  kuchi  asosiy  o`rinda 

turgani holda, emfatik urg`uda tovush cho`ziqligi asosiy o`rinda turadi.  

Badiiy  tasvirda  emfatik  urg`usidan  keng  foydalaniladi.  Unda  muallifning 

ruhiy kechinmasi, his-hayajoni, subyektiv munosabati kuchli ifodalangan bo`ladi

30

. 

Xulosa  qiladigan  bo`lsak,  urg`u  semantik-grammatik  hamda  uslubiy 

ahamiyatga  ega  bo`lgan  muhim  fonetik  vositalardan  biridir.  Urg`u  vositasida 

                                           

30

 Haydarov A. Badiiy tasvirning fonostilistik vositalari: filol. fanlari nomzodi diss... avtoref. – Toshkent, 2008.16-

17-b.  

---

paydo  bo`ladigan  turli  xil  emotsional-ekspressiv  ma’nolar  badiiy  tasvirni  jonli, 

obrazli va ta’sirchan bo`lishini ta’minlaydi.