Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

olayib  turdi-da,  ko`ksidan  shamol  g`uvurini  ham,  o`z  vujudini  ham  larzaga 

soluvchi bir nido otilib chiqdi: 

 - Oyi-i-i!  (17-b) 

   2. Qiziq onasining qo`li muzdek edi!  

 -  Oyi!  Oyijo-on!  –  dedi  hayqirib.  Keyingi  so`zlar  bo`g`zidan  yig`i  aralash 

otilib chiqdi. – Oyi-i!  (38-b)  

    3. Yuragining tub-tubidan otilib chiqqan bu savol a’zoyi badanini o`rtab 

yubordi. - Oyi-i-i! – dedi ingrab. (38-b) 

Badiiy  asarda  qahramonning  turlicha  bo`lgan  kayfiyatini  ifodalash,  uning 

xarakteridagi  o`zgarishlarni  to`la  ko`rsatish  uchun  so`z  san’atkorlari  bir  matnda 

aynan bir so`zni turli xil shakllarda keltiradilar. Bunga yuqoridagi  “oyi “ so`zining 

uch  xil  ko`rinishda  kelganligini  misol  keltirsak  bo`ladi.  Gapdagi  “oyi”  so`ziga 

e’tibor  qaratilsa,  asardagi  ahramonning  turli  holati,  ya’ni  to`lqinlanishi,  hayajoni 

yanada  ortib,  bo`rttirib  borilayotganligi,  qahramondagi  afsus  va  nadomatning 

tobora kuchayib ketayotganligini o`quvchi tezda anglab oladi.   

    4.Hafsalasizlik,  umidsizlik  ma’nosini  ifodalaydi:  Bitta-bitta  yur-e-eb 

talabalar shaharchasiga keladi.  

    5.Ta’kidlash, kesatish ma’nosida: Kontrolyor ko`rinmaydimi? Daf bo`lsin. 

Bolalarga  achinadi-da,  odam.  Talabada  pul  nima  qilsin!  Shunaqa-ku,  yelkasiga 

magnitafon  osib,  chiroyli-chiroyli  qizlarni  qo`ltiqlab  yuradigan  qancha. 

Magnitofonga yetgan pul pattaga yetmaydimi? Yo`-o`q, olmaydi. Yuradi otasining 

soyai davlatida magnitafon varanglatib.  

  6. –Kechirasiz, singlim, o`tib ketsam…Rahmat. 

   “Voy- bo`-o`! Atirga cho`milganmi bu xotin, nima balo, dimog`ni yoradi-

ya! (57-62-betlar).  

Xursandchilik, kayfiyatning yaxshiligi, shodlanish:  

 7. - Iloyo yoshlar baxtli bo`lsin! – dedi qiroat bilan. – Dasturxon xo`-o`-o`p 

to`kin bo`ptida, ukam. Rahmat!  (248-b). 

---

 8.  Hayratlanish,  taajjub,  esankirash:  –  Nega?  –  dedi  ingrab.  –  Nega? 

Insoflaring bormi? Aytinglar, bolam nima gunoh qiluvdi?  – Yerga muk tushdi-da, 

namiqqan taxta polni qo`shqo`llab ojiz mushtlay boshladi.  

       - Nega? Nega? Nega-a-a!!!  (66-b).  

  9.  Koryaginning  yuragi  orziqib  ketdi.  “Natashenka  bilan  teng  bo`lishi 

kerak”.  Qizning  allaqayeri  chindan  ham  Natashenkaga  o`xshab  ketardi.  Bo`y-

bastimi,  oppoq  yuzimi…Yo`-o`q!  Natasha  bunaqa  qiltiriq  emas,  rangi  ham  zahil 

emas, sog`lom, o`ktam…(101-b). 

So`z  bo`g`inlarida  ishtirok  etmagan  alohida,  yakka  holda  olingan  birgina 

unli ham cho`zib talaffuz qilinishi mumkin. Bunday holatda ishonchsizlik, hayrat, 

kuchaytirish  ma’nolari  ifodalanadi.  Bu  esa  fonostilistik  jihatdan  bir  so`zdagi unli 

tovushlarni uning turli bo`g`inlarida cho`zib talaffuz qilinishi ham ahamiyatlidir:            

  10.  - O-o-o! tiling burro-ku! – Ukasining gapi Koryaginning esiga tushdi. 

Ukasi  kim  –  oddiy  master.  Dodini  kimga  aytardi?  Endi  aybni  biz  tomonga 

ag`darmoqchimisan?!  

  11.  – O`-o`-o`! – dedi chuqur xo`rsinib. – Jonning rohatiya, Jumanov… - 

stakanni stolga qo`ymay, unga teshib yuborgudek tikildi. (112-117-betlar).  

    

 Bu gapda so`zlovchining tinglovchiga nisbatan shafqatsizligi, bepisandliligi, 

mensimalik  kabi  bir  qancha  salbiy  bo`yoq  ma’nosidagi  so`zlar  birgina  nutq 

tovushiga yuklatilgan. 

12.  –  Yo`-yo`-yo`!  –  Hoji  aka  keskin  bosh  chayqadi.  –  Biz  ham  no`sh