Mavzu: Osmos. Raul Qonunlari. Eritmalarning fizik-kimyoviy xossalari. Brensted nazariyasi. Lyuis nazariyasi

ERITMALARNING FIZIKO-KIMYOVIY XOSSALARI

Turli kontsentrasiyali ikki eritmani o’zaro aralashtirilsa, diffuziya jarayoni oqibatida ma’lum vaqtdan so’ng ularning kontsentrasiyasi tenglashadi.
Agar turli konsentrasiyali ikki eritma o’rtasiga yarim o’tkazgich parda qo’yilsa, diffuziya asosan bir yo’nalishda ruy beradi. Yarim o’tkazgich parda tirqishlari nihoyatda kichik bo’lib undan faqat erituvchi molekulalarigina o’ta oladi, erigan modda molekulalari esa o’ta olmaydi. Erituvchi molekulalari asosan konsentrasiyasi kam eritmadan kontsentrasiyasi ko’p eritmaga o’tadi. Natijada kontsentrasiyasi yuqori eritmaning sathi balandlashib, kontsentrasiyasi oz eritmaning sathi pasayadi.
Erituvchi molekulalarining yarim o’tkazgich parda orqali bir tomonlama diffuziyasiga osmos deyiladi. Osmos hodisasini to’xtatish uchun yuqori kontsentrasiyali eritmaga berilishi zarur bo’lgan bosim osmotik bosim deyiladi.
Osmos hodisasini o’rganib, Vant-Goff quyidagi qonunni kashf etdi: Erigan modda gaz holatida bo’lib, eritma hajmiga teng hajmni egallaganda hosil qiladigan bosimi shu eritmaning osmotik bosimiga teng bo’ladi.
P = CRT P- osmotik bosim, kPa
C - molyar kontsentratsiya, mol/l
R - gaz doimiysi 8,31
T - mutloq harorat.
Osmotik bosim erigan modda molyar kontsentrasiyasiga to’g’ri proportsional.
Noma’lum modda eritmasining osmotik bosimini o’lchab, uning molyar massasini aniqlash mumkin:
n m mRT
C = ---- = ----- P = -----
V M _*V M _*V
mRT
M = -----
P _*V
Osmos hodisasi o’simlik va tirik organizmlar hayotida muhim rol o’ynaydi. Osmotik bosimlari teng bo’lgan eritmalarni izotonik eritmalar deb, osmotik bosimi yuqori eritmalarni gipertonik, past bo’lgan eritmalarni esa gipotonik eritma deb 
D t _muz = K C_m ; D t _muz  = ---------
M 
K_* m_* 1000 E _*m_*1000
M = ---------- ; M = ----------
D t _muz* q D t _qay*q 
Eritmaning eritmadagi zarrachalar soniga bog’liq xossalari ya’ni osmotik bosimi, muzlash va qaynash haroratlarining o’zgarishi uning kolligativ xossalari deyiladi.
Vant-Goff va Raul qonunlari faqat noelektrolit moddalarning eritmalarigagina qo’llaniladi. Agar eritma elektrolit moddaniki bo’lsa, elektrolitning dissotsialanishi natijasida zarrachalarning soni ortadi. Shu sababli elektrolit eritmasining osmotik bosimi, muzlash va qaynash haroratlarining o’zgarishi shunday kontsentrasiyali noelektrolit modda eritmasinikidan yuqori bo’ladi. Yqoridagi formulalarni elektrolitlar eritmasiga qo’llash uchun Vant-Goff izotonik koeffitsientnikiritdi.
P = iCRT D t_muz = i K C_m Dt _qay  = i E C_m
Izotonik koeffitsient elektrolit eritmasining osmotik bosimi, muzlash va qaynash haroratlarining o’zgarishi teng kontsentrasiyali noelektrolitnikidan necha marta katta ekanligini ko’rsatadi.
DP _taj  Dt _{muz taj} Dt_{qay taj}
i = ------ = ----- = ----------
DP_naz  Dt _muz naz  Dt_{qay naz}
I= 1+a(m - 1) a -disotsilanish darajasi;
m- har bir molekuladan ionlarning hosil bo’lish