Mavzu: “O’rtacha miqdorlar”

O'RTACHA MIQDORLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNI QO'LLASHDAGI ASOSIY SHARTLAR

U YOKI BU O'RTACHANI QO'LLASH O'RGANILAYOTGAN XODISA TAVSIFIGA BOG'LIQ. HAR QANDAY O'RTACHANI HISOBLASH UCHUN QUYIDAGILAR BO'LISHI SHART:
O'rtalashtirilayotgan belgi va uning variantlari - x1, x2, x3,……, xn-1, xn;
To'plamda o'rganilayotgan belgilar soni yoki alohida miqdorlarning uchrashish tezligi, vazni – f;

O'RTACHA MIQDORLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNI QO'LLASHDAGI ASOSIY SHARTLAR

Masalan, ishchilarning o'rtacha ish haqi darajasini hisoblashda o'rtalashtirilayotgan yoki o'zgaruvchan belgi bo'lib – ish haqi, variantlari bo'lib – har bir ishchining alohida ish haqi darajasi va vazni bo'lib ishchilar soni hisoblanadi.

O'RTACHA MIQDORLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNI QO'LLASHDAGI ASOSIY SHARTLAR

… bir xil turdagi to'plamga xos bo'lishi va mohiyatlari jihatidan tubdan farq qilmasligi shart, miqdoran esa bir-biridan tafovutda bo'lib, ularning soni etarlicha ko'p bo'lishi lozim.
Agar o'rtacha mohiyati jihatdan tubdan farq qiluvchi yakka miqdorlar bo'yicha hisoblansa, u holda bu o'rtacha o'z mazmunini mutlaqo yo'qotadi va qalbaki (sohta) ko'rsatgichga aylanadi.
1. O'RTALASHTIRILAYOTGAN YAKKA (INDIVIDUAL) MIQDORLAR …

O'RTACHA MIQDORLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNI QO'LLASHDAGI ASOSIY SHARTLAR

… etarli darajada ulkan bo'lgan bir turdagi ommaviy to'plamlar uchun hisoblanishi kerak. Aynan shu qoidaga asoslanib hisoblangan o'rtacha o'rganilayotgan xodisaning tub mohiyatini to'liq ochib bera oladi.
Chunki, o'rganilayotgan to'plam qancha katta (albatta, nisbatan) bo'lsa, o'rtacha natijaga salbiy ta'sir qiluvchi tasodifiy omillar ta'siri shuncha kamayib boradi. Shu jihatdan o'rta miqdorlar ulkan sonlar qonuniga bo'ysunadi.
2. O'RTACHA MIQDORLAR …

O'RTACHA MIQDORLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNI QO'LLASHDAGI ASOSIY SHARTLAR

… balki to'plamning ayrim guruhlari, qismlari (bo'laklar) uchun ham hisoblanishi mumkin. Bunday vazifa dastlab umumiy to'plamning mohiyati jihatidan o'xshash bo'lgan guruhlarga ajratish, so'ngra esa guruhlar uchun o'rtachalarni hisoblash yo'li bilan bajariladi.