|
Mavzu: O’rta Osiyoning ibtidoiy davridagi tarixiy geografiyasi Reja: Reja: 1.O’rta Osiyoda ibtidoiy jamoa davri tarixiy geografiyasiing asosiy jihatlari va xususiyatlari 2.O’rta Osiyodagi tosh davri manzilgohlari:Joyitun,Kaltaminor Tozabog’yob Paleolit - Qadimgi tosh asri uch davrga bo’linadi: ilkpaleolit, o 'rtapaleolit va so 'nggi paleolit. O’rta Osiyodagi qadimgi tosh asri manzilgohlari va ularning madaniy qatlamlaridan topilgan ashyolarga qarab hukm chiqarilsa, bu o’lkaga odamlar juda erta kelib o’rnasha bosh-laganligini bilish mumkin.
- Qadimgi tosh asri uch davrga bo’linadi: ilkpaleolit, o 'rtapaleolit va so 'nggi paleolit. O’rta Osiyodagi qadimgi tosh asri manzilgohlari va ularning madaniy qatlamlaridan topilgan ashyolarga qarab hukm chiqarilsa, bu o’lkaga odamlar juda erta kelib o’rnasha bosh-laganligini bilish mumkin.
- Ilk paleolit davri manzilgohlari Seleng’ur g’ori va Ko’lbuloq makonidan topib o’rganilgan. Farg’ona vodiysining So’x tumanida joylashgan Seleng’ur g’oridan tosh qurollar va odamnikiga o’xshash suyaklar topilgan. Tadqiqotchilarning fikricha, Seleng’ur topilma-larining yoshi 1 million yildan ziyodroqdir. Ko’lbuloq makoni hozirgi Toshkent vnoyatining Ohangaron tumani hududida bo’lib, Chotqol tog’ining janubiy yonbag’rida, Qizil olma soyining chap sohilidagi Ko’lbuloq degan manzilda joylashgan.
- Ilk paleolit davri manzilgohlariga Tyanshan etaklaridagi Onarcha (Qirg’iziston) hamda Pomir etaklaridagi Qoratov (janubiy Tojikiston) makoni ham kiradi. Bu davrda aholi asosan, ovchilik va baliqchilik bilan shug’ullanganligini topilgan har xil ashyoviy buyum va suyak qoldiqlari tasdiqlaydi.
- Ilk paleolit davri manzilgohlariga Tyanshan etaklaridagi Onarcha (Qirg’iziston) hamda Pomir etaklaridagi Qoratov (janubiy Tojikiston) makoni ham kiradi. Bu davrda aholi asosan, ovchilik va baliqchilik bilan shug’ullanganligini topilgan har xil ashyoviy buyum va suyak qoldiqlari tasdiqlaydi.
- Joytun madaniyati Janubiy Turkmanistonda, Ashgabat shahridan 25 km shimoldagi Joytun manzilgohidan topilgan bo'lib, bu madaniyat qoldiqlari nafaqat Turkmaniston, balki butun O'rta Osiyoda masbhurdir. Joytun qishlog'i bir necha uylardan tashkil topgan bo‘lib, uylarning maydoni 12-14 kv.m dan iborat. Uy dcvorlari somon aralashtirilgan paxsadan qurilgan. Uylar to'g'ri to'rtburchak bo‘lib, bir xonalik va har bir xonada alohida o‘choq izlari topilgan. Uylar yonida esa omborxona, saroy va xo'jalik o'raiari ham bor. Tadqiqotchilar fikrlariga qaraganda Joytunda 30 ga yaqin uy bo'lib unda 130-150 kishi yashagan. 5-6 kishilik oila yashagan uylarda ona urug'i hukmron bo'lgan
- Joytun madaniyati Janubiy Turkmanistonda, Ashgabat shahridan 25 km shimoldagi Joytun manzilgohidan topilgan bo'lib, bu madaniyat qoldiqlari nafaqat Turkmaniston, balki butun O'rta Osiyoda masbhurdir. Joytun qishlog'i bir necha uylardan tashkil topgan bo‘lib, uylarning maydoni 12-14 kv.m dan iborat. Uy dcvorlari somon aralashtirilgan paxsadan qurilgan. Uylar to'g'ri to'rtburchak bo‘lib, bir xonalik va har bir xonada alohida o‘choq izlari topilgan. Uylar yonida esa omborxona, saroy va xo'jalik o'raiari ham bor. Tadqiqotchilar fikrlariga qaraganda Joytunda 30 ga yaqin uy bo'lib unda 130-150 kishi yashagan. 5-6 kishilik oila yashagan uylarda ona urug'i hukmron bo'lgan
- Uylardan ayollaming loy va toshdan yasalgan haykalchalari, shuningdek, har xil taqinchoq va bezaklar topilgan. Joytun xarobalaridan bug'doy, arpa izlari, yorma tosh, tosh boltalar, parrakchalar, qurol sifatida ishlatiladigan 0‘tkir uchli toshlar, teshgich parchalar, qirg'ichlar, kamon o‘qlarining uchlari-poykonlar topilgan.
- Uylardan ayollaming loy va toshdan yasalgan haykalchalari, shuningdek, har xil taqinchoq va bezaklar topilgan. Joytun xarobalaridan bug'doy, arpa izlari, yorma tosh, tosh boltalar, parrakchalar, qurol sifatida ishlatiladigan 0‘tkir uchli toshlar, teshgich parchalar, qirg'ichlar, kamon o‘qlarining uchlari-poykonlar topilgan.
- Kaltaminor madaniyatiga oid makonlar dastlab Amudaryo etaklari va Xorazm hududidan topilgan bo'lib bular orasida Xorazmdagi Jonbosqal’a makoni diqqatga sazovordir. Bu yemi qazish paytida chayla va yarim yerto'la shaklidagi makon ochiigan. Bu. makon yog'och ustun, sinchlar bilan ko'tarilgan. Ustiga ko'ndalang yog'ochlar tashlanib, usti qamish bilan berkitilgan.
- Kaltaminor madaniyatiga oid makonlar dastlab Amudaryo etaklari va Xorazm hududidan topilgan bo'lib bular orasida Xorazmdagi Jonbosqal’a makoni diqqatga sazovordir. Bu yemi qazish paytida chayla va yarim yerto'la shaklidagi makon ochiigan. Bu. makon yog'och ustun, sinchlar bilan ko'tarilgan. Ustiga ko'ndalang yog'ochlar tashlanib, usti qamish bilan berkitilgan.
- Kaltaminor madaniyatiga oid yodgorliklar Zarafshon etaklaridagi Darvozaqir makonidan ham topib o‘rganilgan. Bu yerdan topilgan sopol idish namunalari Jonbosqal’a sopollariga juda o‘xshashdir. Quyi Zarafshon va Qashqadaryo etaklaridagi Darvozaqir, Katta va Kichik Tuzkon, Qorong‘isho‘r, Poykent makonlaridan topilgan tosh quroliar va sopol buyumlar hamda boshqa ashyolarni o'rganish, tahlil etish, Yaqin Sharq, Qozog'iston, Ural va boshqa joylardan topilgan neolit davri ashyolari bilan qiyoslash natijasida tadqiqotchilar yuqorida cslatilgan makonlar Kaltaminor madaniyatiga mansub boMib mil. avv. fV-IH ming yilliklarga oid degan xulosaga keldilar.
- Kaltaminor madaniyatiga oid yodgorliklar Zarafshon etaklaridagi Darvozaqir makonidan ham topib o‘rganilgan. Bu yerdan topilgan sopol idish namunalari Jonbosqal’a sopollariga juda o‘xshashdir. Quyi Zarafshon va Qashqadaryo etaklaridagi Darvozaqir, Katta va Kichik Tuzkon, Qorong‘isho‘r, Poykent makonlaridan topilgan tosh quroliar va sopol buyumlar hamda boshqa ashyolarni o'rganish, tahlil etish, Yaqin Sharq, Qozog'iston, Ural va boshqa joylardan topilgan neolit davri ashyolari bilan qiyoslash natijasida tadqiqotchilar yuqorida cslatilgan makonlar Kaltaminor madaniyatiga mansub boMib mil. avv. fV-IH ming yilliklarga oid degan xulosaga keldilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
