Mavzu: O`rta asrlarda Sharq mamlakatlari davlati va huquqi reja: I. Kirish

Arab xalifaligining tashkil topishi. VII asrda tashkil topib , XIII asrgacha hukm surgan Arab xalifaligi tarixini uch davrga ajratish mumkin.

Birinchi davr-arablarda davlat tashkil topishidan to Umaviylar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishigacha bo`lgan vaqtga to`g`ri keladi va qariyb 30 yil davom etadi. Bu vaqtda arab davlati tashkil topgan, arablarning ijtimoiy va davlat tuzimida ibtidoiy jamoa tuzumining ko`pgina qoldiqlari, harbiy demokratiya belgilari saqlanib qolgan edi. Aynan shu davrdan boshlab Arab xalifaligining o`ziga xos belgilari – davlat boshlig`i qo`lida ham dunyoviy, ham diniy hokimiyatning qo`shilib ketishi sodir bo`lgan.

Ikkinchi davr-Damashq ( Suriya) davri- Umaviylar sulolasining hukmronligi davri (661-750) bo`lib, bu vaqtda o`ziga xos despotiya ko`rinishidagi merosiy xalifa boshchilik qiladigan nisbatan markazlashgan davlat tashkil topgan. Xalifa ayni paytda islom dinining ham boshlig`i hisoblangan.

Uchinchi davr-Bog`dod (Eron-Mesopatamiya) davri- Abbosiylar sulolasining idora qilish davri bo`lib, 750-1055 yillarni o`z ichiga oladi va xalifalikning turklar tomonidan bosib olinishi bilan tugaydi.

Arablarda ham davlat tashkil topishining asosiy sababi jamiyatning sinflarga bo`linishi edi. Bundan tashqari, arablar iqtisodiy inqiroz tufayli yangi-yangi hududlarga muhtoj bo`lib, mayda arab qabilalarini birlashtirish harakati, ayniqsa, VI asrda kuchaydi. Bunga urug` va qabila zodogonlari boshchilik qilardi. Qabilalarni birlashtirish yakka xudoga sig`inish- monoteizmni targ`ib qilish shiori ostida o`tardi.

Bu davlat teokratik-dinga tayangan davlat bo`lib, quldorlik tuzumining yemirilishi bilan feodal davlat sifatida paydo bo`ldi. Muhammad (s.a.v.) vafotidan keyin Abu Bakr (632-634), Umar (634-644), Usmon (644-656), Ali (656-661) hukmronlik qilishgan. Islom ta`limoti bo`yicha Muhammad (s.a.v) Allohning yerdagi noibi, unga ummaning yo`lboshchisi degan unvon ham Alloh tomonidan berilgan. Bundan keyin hech kim allohning yerdagi noibi bo`lishi mimkin emas. Undan keyin merosxo`rlar, o`rinbosarlar ya`ni xalifalar bo`lishi mumkin. Yuqoridagi to`rtta xalifa ham xuddi shunday bo`lgan.Xalifalar ham dunyoviy, ham diniy hokimiyatni boshqargan. Qonun chiqarish, ijro etish, sud hokimiyati ham shularga tegishli edi. Ushbu to`rtta xalifa islomda “xulofa al rashidon”(to`g`ri yo`ldan borgan xalifalar), dindorlar o`rtasida chorayorlar deb atalgan.