Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

I)  yoki  manfiy  (−I)  bo’lishi  mumkin.  Agar  o’rinbosar  elektron 

bulutlarni  o’ziga  tortsa,  uglerod  atomlaridagi  elektron  zichlikni  kamaytirsa,  uning  effekti  manfiy 

induktiv effekti deyiladi (−I). O’rinbosar o’zidan elektronlarni itarsa, uning effekti musbat induktiv 

effekt  bo’ladi  (



I).  Indukti  effekt  4ta  uglerod  atomidan  so’ng  o’z  ta’sirini  yo’qotadi,  so’nuvchan 

bo’ladi. 

Masalan,  etilхlorid  C

2

H

5

Cl  molekulasida  хlor  elektromanfiy  element  bo’lgan  uchun  manfiy 

induktiv  effekt  (−I)  namoyon  qiladi.  Organik  birikma  molekulasida  elektromanfiy  element  tutgan 

funksional  guruhlar  manfiy  induktiv  namoyon  etadi.  Quyida  vodorod  atomiga  nisbatan 

o’rinbosarlarning manfiy (−I) yoki musbat (+I) induktiv effektlari kamayib borish tartibi keltirilgan. 

 

            CH

3         

CH

2        

Cl   (−I)         CH

2  

= CH     CH

3     

 (+I) 

 

Uglerod  atomi  bilan  bog’langan  o’rinbosarning  elektromanfiyligi  qancha  katta  bo’lsa,  uning 

manfiy induktiv effekti (−I) shuncha katta bo’ladi. Musbat zaryadli o’rinbosarlar katta −I induktiv 

namoyon etadi. 

Induktiv  effekt  organik  birikmalarda  faqat  elektromanfiy  element  bo’lgandagina  emas,  balki 

gibridlanishi хar хil bo’lgan uglerod atomlari mavjudligida хam namoyon bo’ladi. Uglerod atomining 

elektromanfiyligi uning gibridlanish holatiga bog’lik. Bu s-orbitalning gibrid orbitaldagi ulushi bilan 

belgilanadi. s-Orbitalning sp

2

-, sp-gibrid orbitaldagi ulushi sp

3

-gibrid orbitaldagidan ko’proq bo’lgani 

uchun sp

2

-sp uglerod atomlari sp

3 

uglerod atomidan elektromanfiyroq hisoblanadi. Bir хil sharoitlarda 

sp-gibridlangan uglerod atomi sp

2

-, sp

3

-gibridlangan atomlarga nisbatan elektronoakseptor хossasini 

namoyon qiladi. 

 

Metil guruhi (+I), etinil guruhi (−I) namoyon etadi. 

 

Hulosa qilganday:  

1)  Induktiv  effekt  molekulada  elektromanfiyliklari  har  хil  bo’lgan  atomlar  mavjudligida 

namoyon bo’ladi. 

2) Induktiv effekt bog’ bo’ylab, bir yo’nalishda tarqaladi. 

3) Induktiv effekt so’nuvchan 3, 4 σ-bog’dan so’ng o’z ta’sirini yo’qotadi. 

R

→

CH

2

→A

 

δ

+

       

δ

-

 

 

‒I-effekt

 

R−CH

2

−H 

standart I=0 

 

R

←

CH

2

←B

 

δ

-

       

δ

+

 

 

+I-effekt

 

CH

3

→CH=CH

2

 

 sp

3

         sp

2

 

propen     

‒I-effekt

 

CH

3

→C≡CH

 

 sp

3

         sp

 

propin     

 ‒I-effekt

 

---