Mavzu: O‘qituvchi–O‘quvchi munosabatlarida o‘qituvchining kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantirish mexanizmi

Yo‘nalishlar:

pedagogningalohidao‘quvchibilanmuloqoti;

pedagogningbutunguruhbilanmuloqoti;

pedagogningalohidao‘quvchi orqaliguruhbilanmuloqoti;

pedagogningguruhorqalialohidao‘quvchibilanmuloqoti.

Pedagogikmuloqotruhiy-psixologikta’sirkuchigaega. Shusababliunitashkiletishdamuloqotjarayoniningijobiybo‘lishinita’minlashpedagogningzimmasigakattamas’uliyatniyuklaydi. Agardato‘g‘ritashkiletilganpedagogikmuloqoto‘quvchidaqo‘rquvningyuzagakelishi, ishonchsizlikningtug‘ilishi, diqqat, xotiravaishqobiliyatiningsusayishi, nutqme’yoriningbuzilishikabilargasababbo‘lsa, aksincha,nazariy-pedagogikvaamaliyjihatdanto‘g‘ritashkiletilganmuloqotyuqoridagiholatlarningaksinikeltiribchiqaradi. Natijadao‘quvchilardao‘qishgavamustaqilo‘rganishga, fikrlashgabo‘lganqiziqishortadi.Pedagogikmuloqoto‘zigaxosijtimoiy-psixologikjarayonhamsanaladi. Mazkurjarayondaquyidagivazifalarbajariladi:

1) shaxsnio‘rganish (bilish);

2) axborotalmashish;

3) faoliyatnitashkiletish;

4) hamdardbo‘lish

Muloqotjarayonidao‘quvchitomonidanbildirilayotganfikrlar,uningqarashlarishaxsniyaqindano‘rganishuchunimkoniyatyaratadi. O‘quvchi shaxsiniyaqindanbilish, uningichkikechinmalari, o‘y-fikrlari, his-tuyg‘ulari, orzu-umid, maqsadvahayotiyintilishlaridanxabardorbo‘lishpedagogikjarayonningmetodik, ruhiyjihatdanto‘g‘ritashkiletilishinita’minlaydi. Zero, bujarayondapedagogiko‘quvchishaxsigaxosyosh,psixologikvashaxsiyxususiyatlarniinobatgaolganholdafaoliyatnitashkiletadi.

Muloqotjarayonidagiaxborotalmashinuvio‘quvchiningo‘zaroijtimoiyjarayonlar, shaxskamolotiningkechishigadoirma’lumotlaralmashishinita’minlaydi. Pedagogvao‘quvchilaro‘rtasidahamkorlikniqarortoptirishesaharqandayvaziyatdahamularo‘rtasidao‘zaroaxborotalmashinuvisamaraliro‘yberishiniuchunsharoityaratadi. Bujarayondapedagogo‘quvchilarningengyaqinmaslahatchisi, yo‘lboshchisivarahbarigaaylanadi. Muloqotchog‘idao‘quvchilartomonidano‘zshaxsini, “meni”ni,qadr-qimmatiniyetarlichabaholashvao‘zoldidarigahayotiymaqsadlarniqo‘yganholdaolg‘aintilishlarinita’minlashgajiddiye’tiborqaratishlozim. Muloqotjarayonidaaxborotalmashishvazifasininghalqilinishiquyidagivositalarasosidaro‘yberadi:

1) nutq;

2) paralingvistik (yun. “pará” – “yaqin”, muloqottarkibidaso‘zli, g‘oyaviy

ma’lumotlarniso‘zsizvositalarbilanbirgalikdauzatilishi) vaekstralingvistik (ing. “exterior” – “tashqarida”, nemischa “linguistik” –gapirayotganshaxsningijtimoiyvazifalaribilanbevositabog‘liqholdanutqningtashkiletilishi – nutqiytanaffuslar, kulgu, yo‘talish, nafasolish, yig‘lash, tutilishvab.) tizimlar;

3) muloqotningtashkiliyko‘lamivavaqti;

4) ko‘zqarashlaryordamidatashkiletiladiganaloqa;

5) belgilarningoptik-kinetiktizimi(mimika, pantomimika, jestlar –qo‘lvaoyoqharakatlari).

Pedagograhbarligiyokiuningyo‘l-yo‘riqlari, ko‘rsatmalarigaasosano‘quvmashg‘ulotlarivatarbiyaviyishlarnitashkiletishdahammuloqotmuhimahamiyatkasbetadi. Aynishuvaqtdamuloqotningfaoliyatnitashkiletishvazifasininamoyonbo‘ladi. Yaqin-yaqingachafaoliyatnitashkiletishdapedagogningyetakchiligi, uningbevositarahbarligiustuvoromilbo‘lganbo‘lsa, zamonaviysharoitdarollar almashinuviyetakchio‘ringachiqdi. Endilikdaaksariyathollardao‘quvchilarningo‘zlarita’limvatarbiyaviyjarayonlarnimustaqiluyushtirishimkoniyatigaegabo‘ldilar. Biroq, budegani, ta’limiyvatarbiyaiyishlarnitashkiletishdavridapedagogningo‘rnivarolimutlaqoaksetmaydi, deganiemas. Pedagogbujarayondarahbar, yetakchi,maslahatchi, ekspertsifatidanamoyonbo‘ladivao‘quvchilarnipedagogikjarayonlarniilmiy-nazariy, tashkiliy-metodikjihatdanto‘g‘riuyushtirishgayo‘naltiradi.Pedagogikmuloqotningmuhimvazifalaridanyanabiri – pedagogvao‘quvchilarningo‘zarohamdardbo‘laolishlari (pedagogikempatiyagaegaliklar) sanaladi.