Мavzu: Olmosli rudalarni gravitatsiya usulida boyitish texnologiyasi Reja: Kirish

Olmos konlari haqida umumiy ma'lumot.

Olmos tub va sochma konlardan kazib olinadi. Olmos olinadigan, sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan yagona tub jins — qad. shchit va platformalarda uchraydigan kimberlitdir. Olmos kimberlitlarda notekis taqsimlangan. Yakka kristallar, baʼzan u kristallarning oʻsimtalari holida uchraydigan Olmosning kimberlitlarda paydo boʻlishi haqida yagona fikr yoʻq. U hech yerda yirik uyumlar hosil qilmaydi. Olmos, asosan (80—85% kismi), sochma konlardan (delyuvial, allyuvial, dengiz boʻyi sochmalaridan) qazib olinadi. Butun dunyoda qazib chiqarilayotgan Olmosning 80% i sanoatda ishlatiladi. 20-asrning 30-yillarigacha JAR dunyoda Olmos qazib chiqarishda 1-oʻrinni egallab kelgan. Keyinchalik Olmosning yirik zaxiralari Kongo Demokratik Respublikasida topiddi. Olmos togʻjinsi bilan olingach, ruda boyitishning barcha fizik va kimyoviy usullari yordamida ajratiladi.

Shu vaqtdan Afrika mamlakatlari Olmos qazib olinadigan asosiy mintaqa boʻlib kelmoqda. Bundan tashqari, Olmos konlari Janubiy Amerika, Osiyo (Hindiston, Indoneziya)da ham bor va sanoat miqyosida Olmos olinmoqda. 1955 yildan Rossiya (Yakutiya)da ham koʻp Olmos qazib chiqarilmoqda. Oʻzbekistonda Olmos sochmalarini topish boʻyicha izlanishlar olib borilmoqsa. Tabiiy Olmos turli shakllarda uchraydi. Uning mikroskopik donachalaridan tortib 100 va 1000 karatli (1 karat = 0,2 g) oʻta yirik kristallari ham mavjud. Koʻpincha 0,1—1,0 karatli Olmos uchraydi. 100 karatdan ortiq yirik kristallari kam. Janubiy Afrikada dunyodagi eng yirik Olmos —3106 karatli "Kullinan" topilgan (1905) va undan 105 ta brilliant yasalgan. Olmos oʻzining kattaligi, shakli, rangi, qoʻllanishiga koʻra, 7 kategoriya va 23 guruxga boʻlinadi. Olmos sanoatida 2 xil — zargarlik va texnik Olmos farq qilinadi. Mukammal shaklli, oʻta shaffof, sof, darzsiz va boshqa nuqsonsiz Olmos zargarlik hamda bezak ishlarida qoʻllanadi. Sifat va kattaligidan qatʼi nazar, qolgan barcha Olmoslar texnik Olmos Hisoblanadi.
Texnik Olmos kukun, shuningdek, kristall holida boʻlishi mumkin. Ularni qirralab, zarur shaklga (keskich, filyer va boshqalar) keltiriladi. Jaxrnda barcha qazib olinadigan Olmoslarning 25% gachasi zargarlik Olmos hisoblanadi. Fizik xossalari. Tabiiy Olmos kristall panjarasining tuzilishi kub shaklida. Uglerodning har bir atomi tetraedr uchlari boʻylab simmetrik joylashgan. Kristallik strukturasining oʻziga xosligiga koʻra, Olmosning ideal (nuqsonsiz) kristali shaffof boʻlishi kerak. Tabiatda uchraydigan kristallarda, juda oz miqdorda boʻlsa ham, boshqa aralashmalar borligi tufayli kristall panjarada nuqson boʻladi. Eng toza zargarlik Olmosning 1 sm³ hajmidagi aralashmalar miqdori 1018 atomni tashkil etadi. Olmosda kremniy, alyuminiy, kalsiy va magniy birikmalari koʻp uchraydi.

Olmos Moos shkalasi boʻyicha qattikdik etaloni hisoblanadi (Olmosning qattiqligi 10, korundniki 9, kvarsniki 7, kalsitniki 3 va h.k.). Turli kristallografik tomonlari boʻyicha Olmosning qattiqligi turlicha (mas, oktaedr tomoni eng qattigʻi hisoblanadi). Olmosning normal elastiklik moduli 1000 Gn/m2 (10"din/ sm2), hajmiy siqilish moduli 600 Gn/ m2 (6x1012 din/sm2). Issiqlik oʻtkazish koeffitsiyenti (temperatura 100 K dan 400 K gacha ortishi bilan) 6 dan 0,8 kJ/m K gacha pasayadi. Olmosning uy temperaturasida issiklik oʻtkazuvchanligi kumushnikidan yuqori. Diamagnit xossaga ega.