Mavzu: Olmosh

2. Olmoshlarning ma’no tulari

• Olmoshlar ma'nosiga ko’ra yetti turga bo’linadi: kishilik olmoshlari, ko’rsatish olmoshlari, o’zlik olmoshlari, so’roq olmoshlari, belgilash olmoshlari, bo'lishsizlik olmoshlari, gumon olmoshlari.
• Kishilik olmoshlari. Nutqdagi uch shaxs yoki predmetni ko’rsatib, birlik va ko’plikda qo’llanadi: men, sen, u; biz, siz, ular.
• Ko’plikni ko’rsatuvchi biz, siz, ular olmoshlari qo’llanishiga ko’ra ba'zan birlik hamda kamtarlik, hurmat, kibrlanish, faxrlanish kabi modal ma'nolarni ifodalaydi. Biz, siz olmoshlariga ba'zan ko’plikni ta'kidlash maqsadida —lar qo’shimchasi qo’shiJadi. Kishilik olmoshlari hech qachon egalik qo’shimchalarini qabul qilmaydi. Men, sen olmoshlariga qaratqich va tushum kelishigi qo’shimchalari qo’shilganda bitta n tushib qoladi: men+ni—meni, men+ning—mening. U olmoshi jo’nalish, o’rin-payt, chiqish kelishigi qo’shimchalarini olganda bitta n orttiriladi: u+ga-unga, u+da—unda, u+dan—undan.
• Kolrsatish olmoshlari predmet, shaxs, belgi, voqea-hodisa, o’rin yoki vaqtga nisbatan ko’rsatish, ajratish, ta'kidlash uchun ishlatiladi.
• Ko’rsatish olmoshlariga quyidagilar kiradi: bu, shu, u, o’sha, ana u, mana bu. Poetik nutqda va tarixiy asarlarda ul, bul, shul, o’shal olmoshlari qo’llanilganligini kuzatish mumkin.
• Ko’rsatish olmoshlariga qo’shimchalar quyidagi tartibda q’shiladi:
• Olmosh+kelishik: u+ni, shu+ning, o’sha+ni.
• Olmosh+k’plik: u+lar, bu+lar, o’sha+lar.
• Olmosh+ko’plik+kelishik: u+lar+ni.
• Olmosh+ko’plik+egalik+kelishik: shu+lar+ing+ni, o’sha+lar+ing+da.
• So’roq olmoshlari predmet, shaxs, belgi, ish-harakatning bajarilish o’rni haqidagi so’roqni bildiradi.
• So’roq olmoshlariga quyidagilar kiradi: kim?, nima?, qanday?, qanaqa?, necha?, qancha, qachon?, qayerda?. Poetik nutqda ne? na?, nechun?, nechuk?, qay? shaklida qo’llanishi kuzatiladi.