Mavzu: Оliy ta’lim o’quv mashg’ulоtlarini bahоlashning sifat va miqdоr ko’rsatkichlari

15-modda. Ta’lim olish shakllari
Ta’lim olish shakllari quyidagilardan iborat:

• 
  ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olish (kunduzgi);
  
• 
  ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish (sirtqi, kechki, masofaviy);
  
• 
  dual ta’lim;
  
• 
  oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;
  
• 
  katta yoshdagilarni o‘qitish va ularga ta’lim berish;
  
• 
  inklyuziv ta’lim;
  
• 
  eksternat tartibidagi ta’lim;
  
• 
  mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar tayyorlash.
  

Sirtqi taʼlim - ishlab chiqarishdan ajralmagan holda oliy va oʻrta maxsus maʼlumot olish shakli. Kunduzgi taʼlim shaklidan talaba (oʻquvchi)larning mustaqil oʻqishi bilan farq qiladi. Sirtqi taʼlim muayyan sohadan maʼlumot olish shakli sifatida 19-asrning oxirlarida Germaniya, AQSH, Buyuk Britaniya va boshqa davlatlarda joriy etilgan boʻlib, ular dastlab eksternat shaklida texnik, harbiy va pedagogik maʼlumot olishga, shuningdek, savod oʻrganishga yoʻnaltirilgan. 20-asrning 20y.larida oliy taʼlim muassasalarida Sirtqi taʼlim kurslari, keyinchalik boʻlimlari va hozirgi kunda amal qilinayotgan shakllari paydo boʻldi.
Oʻzbekistonda Sirtqi taʼlim 1938-yildan tashkil etildi. Shu yili Oʻrta Osiyo universitetida sirtqi boʻlim tuzildi. Hozir Sirtqi taʼlim oʻrta maxsus va oliy taʼlim muassasalarida tashkil etilgan maxsus markaz, boʻlim va fakultetlarda amalga oshiriladi. Unda taʼlimning asosiy qismi (60— 70%) talaba (oʻquvchi)larning mustaqil bilim olishiga asoslangan boʻlib, ular 1 yilda 2-marta kunduzgi taʼlim shaklida oʻquv fanlaridan maʼruzalar tinglaydilar hamda semestrlar boʻyicha imtihonlar topshiradilar.
Oʻrta maxsus hamda oliy oʻquv yurtlarida Sirtqi taʼlim oʻrta maxsus va oliy oʻquv yurtlarining sirtqi fakultet (boʻlim)larida olib boriladi. Darslik va dasturlar, odatda, kunduzgi va Sirtqi taʼlim tizimida umumiy boʻladi. Sirtqi taʼlim tizimining mazmuni, talabalar (oʻquvchi)lar tomonidan oʻzlashtiriladigan bilimlarning majburiy minimal darajalari, shuningdek, kirish imtihonlari kunduzgi taʼlim shakli bilan bir xil boʻladi. Taʼlimning sirtqi va kunduzgi boʻlimlarini bitirgan mutaxassislar uchun bir xil namunadagi diplom beriladi. Sirtqi taʼlimda qishloqxoʻjaligi, iktisodiyot, aloqa va ayniqsa, ped. boʻyicha eng koʻp mutaxassis tayyorlash yoʻlga qoʻyilgan. Sirtqi taʼlim shakli sogʻliqni saqlash tizimi uchun mutaxassislar tayyorlashda qoʻllanilmaydi.
Oʻzbekistonda 2000/2001 oʻquv yilidan boshlab maxsus Sirtqi taʼlim shakli joriy etilgan boʻlib, unga oʻrta maxsus maʼlumot hamda 3 yillik mehnat stajiga ega boʻlgan pedagog xodimlar mos yoʻnalishlar boʻyicha qabul qilinadilar. Oʻrta maxsus va oliy oʻquv yurtlarida sirtdan taʼlim olayotganlar uchun ularning asosiy ish joylaridan belgilangan tartibda imtiyozlar beriladi. Oʻzbekistonda ayrim fanlar boʻyicha televizion oʻquv koʻrsatuvlari, televizion olimpiadalar (asosan, umumiy oʻrta taʼlim boʻyicha) kabi Sirtqi taʼlim shakllari ham amal qiladi. 2002/2003 oʻquv yili Oʻzbekistondagi 45 oliy taʼlim muassasasida 61 ming talaba, oʻrta maxsus oʻquv yurtlarida 73,7 ming oʻquvchi sirtdan taʼlim oldi. Oʻzbekistonda 1998-yilgacha umumiy oʻrta taʼlim tizimida, 2002-yilgacha aspirantura tizimida ham Sirtqi taʼlim mavjud boʻlgan.
sirtqi shaklda — umumiy o‘rta (10-11-sinflar negizida), o‘rta maxsus, kasb-hunar ma’lumoti to‘g‘risidagi tegishli hujjatga ega bo‘lgan va test sinovlaridan (kirish imtihonlaridan) muvaffaqiyatli o‘tgan;
maxsus sirtqi shaklda — faqat tegishli yoki turdosh ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha o‘rta maxsus, kasb-hunar ma’lumotiga va ta’lim yo‘nalishiga muvofiq soha, kasb, lavozimlarda kamida uch yillik amaliy ish stajiga (pedagogika yo‘nalishlari uchun pedagogik stajga) ega bo‘lgan, tegishli vazirliklar va idoralar tomonidan berilgan tavsiyanomaga ega, test sinovlaridan (kirish imtihonlari yoki kasbiy suhbatdan) muvaffaqiyatli o‘tgan;
1. Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’limga talabalarni qabul qilish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 20-iyundagi 393-son qarori bilan tasdiqlangan Oliy ta’lim muassasalarining bakalavriatiga talabalarni o‘qishga qabul qilish tartibi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq amalga oshiriladi.
2. Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’limda o‘qish muddati:
sirtqi shaklda — kamida 5 yil;
maxsus sirtqi shaklda — kamida 3 yil;
ikkinchi va undan keyingi oliy ta’lim negizidagi sirtqi shaklda — kamida 3 yil. Bunda, o‘qish o‘quv rejalaridagi fanlar farqidan qat’i nazar, bakalavriat ta’lim yo‘nalishining 2-kursidan boshlanadi.
3. Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’lim talabalariga talabalik guvohnomasi va reyting daftarchasi bepul beriladi.
4. Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’lim talabalarini o‘quv adabiyotlar va materiallar bilan oliy ta’lim muassasasi ta’minlaydi va bilim olish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’lim talabalari oliy ta’lim muassasasining barcha o‘quv jihozlari, auditoriyasi, laboratoriyasi, kutubxonasi, axborot-resurs markazlari hamda o‘quv-yordamchi tuzilmalari xizmatidan bepul foydalanadi.
5. Sirtqi (maxsus sirtqi) ta’limda o‘qish bo‘yicha oliy ta’lim yo‘nalishlariga qarab bir o‘qituvchiga to‘g‘ri keladigan talabalar soni nisbati 1:20 etib belgilanadi.
Masofaviy ta'lim - bu ilmiy-texnik inqilobning yuqori texnologiyali mahsuloti bo'lib, u talabalarga xizmat ko'rsatishda marketing yondashuvi g'oyasini keng qo'llaydi, bu uning butun dunyo bo'ylab faol tarqalishini tushuntiradi. Bugungi kunda masofaviy ta'lim kompyuter va Internet ta'lim texnologiyalarini o'z ichiga oladi. Zamonaviy texnologiyalar o'zaro ta'sir ishtirokchilari, talabalar va o'qituvchi o'rtasidagi bog'lovchi bo'lib, ular bir-biridan minglab kilometrlar bilan ajralib turadi. Trening korporativ tarmoqda, Internet orqali, elektron pochta orqali va boshqa zamonaviy aloqa vositalari yordamida olib boriladi.
Masofaviy ta'lim tizimi shaxsiy kompyuter va Internet tarmog'iga kirishdan foydalangan holda zarur ko'nikmalar va yangi bilimlarni egallash imkonini beradi. Shaxsiy kompyuterning joylashuvi muhim emas, shuning uchun siz uyda, ishda, markazlaridan birining onlayn sinfida, shuningdek, Internetga ulangan shaxsiy kompyuter mavjud bo'lgan boshqa joyda o'qishingiz mumkin. Bu masofaviy ta'limning an'anaviy ta'lim shakllaridan eng muhim ustunligidir. Har kim masofaviy ta’lim tizimlari yordamida o'rganishi mumkin. Yosh, hududiy, ta'lim, kasbiy cheklovlar yo'q, sog'liq uchun kontrendikatsiyalar deyarli yo'q. Masofaviy ta’lim jarayonining ishtirokchilari nafaqat so'zning an'anaviy ma'nosida talabalar, balki maktab o'quvchilari (va hatto maktabgacha yoshdagi bolalar) va, eng muhimi, o'z mutaxassislari uchun korporativ treninglar o'tkazadigan tashkilotlarning xodimlari bo'lishi mumkin.
Qasos olish kerakki, an'anaviy ta'limga qaraganda masofaviy ta'lim shakli afzalroq bo'lgan odamlar toifasi mavjud. Bular qat'iy belgilangan joyda va qat'iy belgilangan vaqtda mashg'ulotlarga qatnashish qiyin bo'lganlardir. Bularga, birinchi navbatda, chekka hududlarda yashovchi va shuning uchun ta’lim muassasasidan hududiy jihatdan ajratilgan talabalar, chet ellik talabalar, shu jumladan chet eldagi rusiyzabon vatandoshlarning katta guruhi va nihoyat, og‘ir jismoniy xastaliklardan aziyat chekayotgan va o‘z maktabini tark etmayotgan odamlar kiradi. chegaralar, turar-joylar. Nogironlar va shunga o'xshash tashkilotlar uchun reabilitatsiya markazlari tobora ko'proq masofaviy ta’lim tizimlari yordamiga murojaat qilmoqda.
Shu bilan birga, chet ellik tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, masofaviy talabalarning aksariyati hali ham 25 yoshdan oshgan, ishlayotgan va o'z kasbiy bilimlarini ishni tashlamasdan chuqurlashtirishni xohlaydiganlardir. Masofaviy ta'lim deyarli barcha sohalarda, ham texnik, ham gumanitar sohalarda o'qitish uchun javob beradi. Kursga tasvirlar, ovoz va video fayllarni joylashtirish qobiliyatiga ega masofaviy ta’lim tizimlari o'quv jarayonidagi o'zaro ta'sir ishtirokchilari tomonidan ma'lumotlarni idrok etish uchun juda qulay bo'lishi ayniqsa muhimdir. Ular an'anaviy ta'lim tizimiga mukammal integratsiyalashgan, ya'ni. Trening butunlay masofaviy yoki qisman bo'lishi mumkin. Masalan, ma'ruzalar va testlar masofadan turib, laboratoriya ishlari esa - o'zaro ta'sir sub'ektlari bilan bevosita aloqada va boshqalar.