Mavzu: Oila psixologiyasining umumiy asoslari. Reja

Tayanch iboralar:
“Monogom oila”, oilaning to’liqligiga ko’ra turlari: to’liq oila, noto’liq oila, qayta tuzilgan oila. Oilaning bo’g’inlar soniga ko’ra turlari: nukiyar, ko’p bo’g’inli. Bolalar soniga ko’ra oila turlari: farzandsiz oila, bir bolali oila, ikki bolali, 3-4 bolali, 5 va undan ortiq bolali, avtoritar oila, demokratik, liberal, aralash tipdagi oila, oilaning yuridik rasmiylashtirganligi, oila funksiyalari, iqtisodiy reproduktiv, tarbiyaviy, kommunikativ, oiladagi axloqiy-psixologik iqlim.
Nazorat uchun savollar:
1. Hozirgi zamon oilasining qanday turlari mavjud?
2. Hozirgi zamon oilasining qanday asosiy funksiyalari farqlanadi?
3. Oilaning har bir funksiyasi jamiyat va shaxs uchun qanday ahamiyatga ega?

Mavzu: O’smir yoshidagi o’g’il-qizlarning o’ziga xos psixologik xususiyatlari


Reja:

1. O’smirlik davri haqida tushuncha.

2. O’smirlik avtomaniyalari.
3. O’smir qizlarda kuzatiladigan o’zgaishlar.
4. Jinsiy balog’atga yetish.
5. Jinsiy balog’atning erta yoni kech yuzaga kelish xususiyatlari.

O’smirlik davri insonni bolalikdan – yoshlikka o’tuvchi va o’z navbatida boshqa davrlardan o’zining nisbatan keskinroq, murakkabroq kechishi bilan farqlanib turuvchi davrdir. Bu davr taxminan bolalarning 5-8 sinflarda o’qish paytlariga to’g’ri keladi va 11-12 yoshdan 14-5 yoshgacha bo’lgan davr oralig’ida kechadi. Ayrim bolalarda bu davr 1-2 yil ertaroq yoki kechroq kuzatilishi ham mumkin.

Bo’yning o’sishi, vaznning ortishi, ko’krak qafasining kengayishi – bularning barchasi jismoniy rivojlanishnng o’smirlik yoshiga xos xususiyatlaridir. Shular tufayli o’smirning tashqi ko’rinishi bolaning tashqi ko’rinishiga qaraganda farq qiladi: tana proportsiyasi kattalarga xos ko’rinishga ega bo’ladi. Shuningdek, o’smirning yuz tuzilishi ham o’zgarib bosh suyagining yuz qismi jadal rivojlana boradi. O’smirlik yoshida umurtqa pog’onasining o’sishi bo’yning o’sish tempidan orqada qoladi. Chunki, 14 yoshgacha umurtqa pog’onlari o’rtasidagi oraliqlar tog’aylar bilan to’lgan bo’ladi, bu esa ortiqcha jismoniy zo’riqish, tana holatining noto’g’ri turishi tufayli umurtqa pog’onasining noto’g’ri rivojlanishiga moyilligini bildiradi. Umurtqa rivojlanishini buzilishining eng ko’p holati 11-5 yoshlarga to’g’ri keladi va ayni shu yoshlada ro’y berishi mumkin bo’lgan defektlarni ham bartaraf etish oson kechadi. 20-21 yoshlarga yetib tos suyaklarining o’sishi yakunlanadi (shu davrda qizlarning jinsiy organlari ham yetiladi).
Muskul vazni va muskul kuchlarining ortishi jinsiy balog’atga yetishning oxirlarida nisbatan jadalroq amalga oshadi. Bunda o’g’il bolalarda muskullarning rivojlanishi erkaklarga xos tipda, qiz bolalarning yumsoq to’qimalari esa ayollarnikiga xos tipda amalga oshadi. Bu esa har bir jins vakiliga o’ziga xos erkaklik va ayollik sifatlarini beradi. Bu jarayonlarning nihoyasiga yetishi esa o’smirlik davridan amalga oshadi.
O’smirlik avtonomiyasining huquqiy avtonomiya, yemolsional avtonomiya, makoniy avtonomiya kbi turlari farqlanadi. O’smirlik davrining xarakterli jihatlaridan yana biri jinsiy balog’atga yetish, menstrual siklning boshlanishi bilan bog’liq. Ma’lumki, menstrual sikl bilan shaxs ruhiyati o’rtasida uzviy bog’liqlik mavjud. Qizlarda, ayollarda kuzatiladigan menstrual sikl 4 bosqichdan iborat bo’lib, o’rtacha 28 kun davom etadi va bu bosqichlarga shaxs ruhiyatida kuzatiladigan o’zgarishlar shartli ravishda yilning to’rt faslida ob-havo o’zgarishlariga qiyoslash mumkin. Jinsiy bezlar estrogen va androgen garmonlarini ajratib chiqaradi. Estrogen garmonlari odamda ruhiy quvvatni oshiruvchi garmonlar bo’lsa, androgen garmonlari aksincha, ruhiy quvvatni oshiruvchi garmon hisoblanadi. Ularning ajralib chiqish miqdori menstrual siklning turli bosqichlariga turlicha bo’ladi.