Мавзу: огаҳий асарлари тили изоҳли луғатини тузиш принциплари

UMUMIY XULOSALAR 

1.  Adabiy  janr  kategoriyasi  –  tarixiy  hodisadir.  Soqiynoma  ham  turkiy  adabiyotda 

nihoyatda  kam  qo‘llangan  janr  bo‘lib,  ilmiy  adabiyotlarda  ta’kidlanishicha,  turkiy  adabiyotda 

ularning  umumiy  soni  o‘nga  ham  yetmaydi.  Soqiynoma  chuqur  falsafiy  mazmunga  ega  ekani 

bois  faqat  eng  salohiyatli  shoirlar  tomonidangina  yaratilgan.  O‘zbek  adabiyotining  Navoiy 

davrigacha  bo‘lgan  tarixida  bu  janrda  maxsus  asarlar  yaratilmagan.  Lekin  dostonlar  va  boshqa 

turli epik asarlar tarkibida lirik chekinish sifatida soqiynoma tipidagi she’rlar yaratilgan. 

2.  O‘zbek  adabiyotshunosligida  soqiynomalar  ustida  birgina  Yoqubjon  Ishoqov  tadqiqot 

olib  borgan.  U  xorijlik  olimlar,  xususan  fors  adabiyoti  tadqiqotchilarining  fikrlariga  tayanib, 

soqiynomani alohida janr sifatida talqin qiladi. Sharq adabiyoti tarixida ham u soqiynoma nomi 

bilan  yuritiladi.  Lekin  she’riy  janrlar  nazariyasiga  ko‘ra,  muayyan  janrning  falsafiy-g‘oyaviy 

jihatlari,  mazmun  maydoni,  baytlari  soni  va  qofiya  tizimi  aniq  belgilangan  bo‘lishi  kerak. 

Soqiynomalarda bunday xususiyatlar ko‘zga tashlanmaydi. Diqqat bilan kuzatilsa, soqiynomalar 

o‘zining  falsafiy  mazmunga  egaligidan  boshqa  xususiyati  bilan  boshqa  yirik  janrlardan 

farqlanmaydi. Shuning  uchun  uning  janr  sifatida  belgilanishini  so‘nggi  to‘xtam  deb  qabul qilib 

bo‘lmaydi. 

3. Alisher Navoiy soqiynomasi hajman juda katta turkumni tashkil qiladi. U 32 bo‘limdan 

iborat  bo‘lib,  458  baytdan  tarkib  topgan.  Qofiyalanish  tartibi  masnaviy  usulida.  Adabiyotimiz 

tarixida  ba’zi  dostonlar  hajman  undan  bir  necha  barobar  kichik.  (Bunga  misol  qilib  Sayfi 

Saroyiyning  “Suhayl  va  Guldursun”  dostonini  keltirish  mumkin.  Doston  bor-yo‘g‘i  82  baytdan 

iborat.)  

4. Navoiy soqiynomasini lirik-tavsifiy asar sifatida baholash mumkin. Unda shoirning lirik 

kechinmalari ifodasi barobarida Abdurahmon Jomiy, Mo‘min Mirzo kabi shaxslarga ehtirom va 

g‘amxo‘rlik,  saroy  muhitining  nozik  munosabatlari,  ijodiy  jarayonlar  xususida  ham  fikr 

yuritiladi. 

5. Navoiy soqiynomasi tasavvufiy xarakterga ham ega. Undagi badiiy obrazlar va detallar 

tasavvufiy mohiyatni aks ettiradi. 

6.  Navoiy  soqiynomaning  kompozitsion  qurilishiga  katta  e’tibor  qaratdi.  Bu  masalaga  u 

asar asosida yotgan hayotiy  yoki ma’naviy asosning – poetik materialning xarakteri bilan uzviy 

bog‘liq  holda  qaradi.  Bu  esa  shoirning  estetik  printsiplari  (go‘zallik  va  garmoniya)  bilan 

bog‘liqdir. 

 

 

---

 

46