Mavzu: Oddiy qirqimlarga oid ishlanmalar Reja

Oddiy qirqimlar. 
Detaining ichki tuzilishini bitta tekislik orqali ko‘rsatish
mumkin b o isa , bunday qirqim oddiy hisoblanadi. 2.3.13 -chizm a oddiy qirqimni
hosil qilish k o ‘rsatilgan bo‘lib, P II V bol'gani uchun u frontal qirqim deyiladi.
Kesuvchi tekislik proyeksiyalar tekislik H ga parallel o ‘tkazilsa gorizontal qirqim
hosil boMadi (2.3.13 – rasm a). 
2.3.13 -chizm a 
Qirqim detaining chapdan k o ‘rinishni bajarilsa, profil qirqim deyiladi (2.3.14 -
chizma). 
Kesuvchi tekislik H ga nisbatan qiya o ‘tkazilsa, qiya qirqim hosil boMadi (2.3.15 - UTU 2.3.14 -chizma chizma). 2.3.15 chizma Sim m etriya o ‘qiga ega bo‘lgan detallning chizmalarda qirqim qo'lanilm oqchi
bo4sa, standartga muvofiq, koq'rinishning yarimi bilan qirqimning yarim ini qo'shib tasvirlash mumkin (2.3.16 chizma), ularni shtrix punktir chiziq ajratib turadi.
Shuningdek, detaining ko ‘rinishi bilan qirqimni, butun detalni emas, balki uning bir qismini, agar bu qism aylanish sirti bo'lsa, sim metriya o‘qi orqali ajratib tasvirlashga
standartda ruxsat etiladi (2.3.17 -chizma). 
2 .3 .1 6 —chizma 
Asosiy k o ‘rinishda detal ko ‘rinishning yarimi bilan qirqimning yarim ini q o ‘shib
tasvirlangan bo‘lsa, chapda k o ‘rinishda ikkita A-A va B-B qirqimlarning yarimini
q o'shib tasvirlash ham mumkin (2.3.18 -chizma). Bunday hollarda ham ikkala
qirqimni shtrix punktir ajratadi. Detaining b a'zi elementlari ko'rinishning yarimini qirqimnining yarimi bilan tasvirlashga imkon bermaydi va ular to ‘lqinsimon ingichka chiziq bilan ajratib Qirrali sim metrik o ‘qqa ega boMgan detal chizmasida unga qirqim bajarishda,
qirrasi simmetriya o ‘qi bilan qo'shilib qoladigan boMsa, ko‘rinishning qismi tegishli
qirqimda toMqinsimon ingichka chiziq bilan ajratiladi (2.3.20 -chizm a,a,b). Bunday hollarda ko'rinish qismi yoki qirqim qismi ko ‘pligining farqi boMmaydi.
Bunday qirqimlar ko ‘rinishning qismi bilan qirqimning qismi qo'shib tasvirlangan
qismi 2.3.21 -chizm adagi kabi tasvirlashga to ‘g ‘ri keladi. 
2.3.21 -chizm a 
Detaining biror qismidagi o‘yiq, teshik kabi joylarni aniqlash maqsadida mahalliy
qirqim tatbiq etiladi (2.3.22 -chizma). 
2.3.22 -chizma 
Bu yerda val uchidagi segmeni shponka pazi mahalliyqirqim orqali ko‘rsatilgan.
Mahalliy qirqim toMqinsimon ingichka chizigM bilan chegaralanib, tasviming biror
chizig'i bilan qo ‘shilib qolmasligi zarur (2.3.21,22 -chizmalar). 
Ilmiy-metodik adabiyotlarda o‟quvchilarning mantiqiy fikrlash qobilyatlarini shakilantirishga qaratilgan metodik ta‟vsiyalar hamda grafik va amaliy mashiqlarning mazmuni bayon etilgan. O‟quv maqsadlari uchun goydalanadigan qirqimlar berishga oid grafik topshiriqlar kesuvchi tekislikning soniga kura davlat standartlarida oddiy va murakkab qirqimlarga bo‟lib ko‟rsatiladi.
Ayrim metadist va o‟qituvchilar o‟rtasida qirqim talab qiladigan grafik ishning murakkablik darajasi kesuvchi tekislikning soni bilan xarakterlanadi, degan fikrlar xam yo‟q emas.
Ammo xamma xollarda xam grafik ishning murakabligi kesuvchi tekislik soni bilan belgilanavermaydi. Ba‟zi xollarda murakkab qirqim oddiygina qaraganda oson bajarilsa ayrim xollarda esa oddiy qirqim murakkabga qaraganda vaqt ko‟rsatgichi bo‟yicha sekinroq bajariladi.
Ma‟lumki mashina va mexanizmlar detallarning tashqi tuzilishi turli
Geometrik jisimlarni birikuvidan xosil qilinadi.Sof geometrik jisimlarning o‟zidan mashina va maishiy buyumlar kamdan-kam tayorlanadi.
Medodik va ilmiy adabiyotlarda detallarning murakkablik darajasi ulardagi konsturuktiv elementlarning soni bilan belgilanadi. Detalardagi konsturuktiv elementlarning soni ortib borishi bilan grafik ishning xajmi xam oshib boradi. Xar bir konusturuktiv element tegishli proeksiyalarda 3-4 o‟lcham bilan aniqlanadi.
Ammo ko‟pchilik o‟qituvchilar xatto metodik adabiyotlarning, mualliflari xam qirqimlariga oid mashq va masalalarni tanlashda detalning qirqib ko‟rsatilishi zarur bo‟lgan ichki qisimlarning konusturukyiv xususiyatlariga etibor bermaydilar. Buni o‟qituvchilarning ilmiy-metodik adabiyotlar bilan yaxshi tanish emasliklar bilan xarakterlash mumkin.
Didaktik nuqtai nazardan to‟g‟ri tanlangan grafik ish o‟quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish bilan bir qatorda ularning ongida mavjud bo‟lgan potensial imkonyatlari ishga soluvchi masalalarni yechishga, grafik ishlarni bajarish kunikmalarini shakilantirishga yordam beradi. 35
.

Chizmachilik fanlari еtakchi mavqе kasb etib, har bir fuqoroning mamlakat taqdiri uchun mas'ullik hissini yanada oshirishga xizmat qiladi.

Yuqorida bayon etilgan fikrlardan xulosa shuki, talabalarga boshlang`ich kurslardan boshlab chizmachilik chizma geometriya, mashinasozlik chizmachiligi arxitektura chizmachiligi, tappagrafik chizmachiligi kabi mutaxassislik fanlarining asosi bo`lgan boshlang`ich proeksion chizmachilik mashg`ulotlari ham amaliy, ham ilmiy–nazariy jihatdan yaxshi o`qitilishi shart.

O`tmish tarixdan aniq ma`lumki, qadimda buyuk muhandislar chizmalarning ilmiy asoslarini qo`llash natijasida, katta yutuqlarga erishganlar. 

Bularni talabalarga o`qitishda didaktiv prinsiplarning asosiysi hisoblangan– ilmiylik prinsipi yetakchi o`rin egallashi lozim.

Mеn o`zimning kurs ishimda chizmachilik haqidagi umumiy tushunchalarni bayon etdim, ishlash usullarini misollar kеltirish bilan yoritdim. Shu bilan birga chizmalarga o`lcham qo`yishga doir bir nеchta misollarni ko`rsatdim. Mеn o`z kurs ishimda oldimga qo`ygan maqsadimga erishdim. 

Xulosa
Oddiy qirqim. Chizmada bitta kesuvchi tekislik bilan hosil qilingan qirqim oddiy qirqim deyiladi. Kesuvchi tekislikning proyeksiyalar tekisligiga nisbatdan joylashuviga qarab oddiy qirqimlar quyidagicha bo’ladi.Gorizontal qirqim- Qirquvchi tekislik gorizontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’ladi.shakl)Frontal qirqim – Qrquvchi tekislikni frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel qilib olinadi Profil qirqim-qirquvchi tekislikni profil proyeksiyalar tekisligiga parallel qilibolinadi Qiya qirqim – qirquvchi tekislik proyeksiyalar tekisligining biriga nisbatdan biror burchak ostida bo’ladi
Simmetrik shakllarda iborat bo’lgan ko’rinishlarda qirqimni to’liq ko’rsatish shart emas. Bunda bitta proyeksiyada ko’rinishning yarim qirqimning yarmi bilan qo’shib tasvirlanadi, ularni bir birida simmetrik o’q ajratib turadi. Maxalliy qirqim-buyumning biror kichik qismini aniqlash maqsadida berilgan qirqim maxalliy qirqim deyiladi qirra simmetrik buyumlarga qirqim berishda agar qirra simmetrik o’qi bilan qo’shilib qoladigan bo’lsa ko’rinish qismi qirqim qismidan to’liqsimon chiziq bilan ajratiladi Murakkab qirqim – Ikki va undan ortiq kesuvchi tekislik bilan xosil qilingan qirqim murakkab qirqim deyiladi. Murakkab qirqimlar pog’onali va siniq qirqimlarga bo’linadi.Kesuvchi tekislik o’zaro parallel joylashgan bo’lsa, pog’onali qirqim kesuvchi tekisliklar o’zaro kesishib burchak xosil qilsa siniq qirqim xosil bo’ladi.4.Kesimlar. Detalning tekislik bilan kesilgan yuzasigagina ko’rsatilgan tasvir kesim deyiladi.Kesimlar chizishda joylashtirishiga qarab chetga chiqarilgan va ustiga qo’yilgan kesmalarga bo’linadi.Chetga chiqarilgan kesmalar buyum ko’rinishlaridan tashqarida joylashadi va asosiy tutash chizig’I bilan ajratiladi Ustiga qo’yilgan kesmalar bevosita ko’rinishning o’zida tasvirlanadi Kesim deb bir yoki bir necha tekislik bilan buyumni fikran kesilganda hosil bo‘lgan kesim yuzasining tasviriga aytiladi. Kesimlarda qirqimlardan farqli ravishda kesuvchi tekislik bilan kesilgan yuzaning o‘zi tasvirlanadi. bilan beriladi.

O`qituvchi bеrilgan o`quv plakati va ajraladigan modеl yordamida shu uchala tasvirdan qaysi biri bir vaqtning o`zida buyumning ichki va tashqi formasi haqida umumiy tushuncha bеra olishini ko`rsatadi. Bu o`quv matеrialini bayon etishda modеl katta rolo`ynaydi, uning yordamida o`quv plakatida ko`rsatilgan barcha ko`rinishlar va qirqimlar tushuntiriladi.

Maktabda ko`rilayotgan qir qim ko`rinishini ko`p incha chorak qirqim dеb yuritiladi. Bu esa ko`p hollarda buyumning qirqib tashlangan qismining o`lchami haqidagi haqikiy tushunchaga mos kеlmaydi va undan tashqari ilmiy tеrminolo- giyaga zid bo`ladi.
O`quvchilarni qirqimning bir shartliligi bilan tanishtirish zarur. U quyida- gidan iborat: agar qirqimni. ko`rinish bilan birlashtiruvchio`q chiziq asosiy tutash chiziq bilan ustmaust tushsa, u holda ko`rinish yarmi bilan qirqim yarmini bir- lashtirish mumkin emas. Bu xolda qirqim va ko`rinish orasidagi chеgara kontur chiziq bilan ustmaust tushmaydigan o`zilish chizig`i bo`lishi zarur. Bu holni chizmalar srdamida ko`rsatish mumkin. Bu еrda qaysi holda o`zilish chizig`i (ko`rinish va qirqimning chеgara chizig`i) simmеtriyao`qiningo`ng tomonidan va qaysi holda chap tomonidano`tkazilishiga o`quvchilar diqqatini jalb etish juda muhim.