|
Triponosomalarning tasmaga o'xshash yassi tanasi 15—40 mkm keladi. Oldinida joylashgan bitta xivchini tanasining yonidan orqaga qarab yo'naladi. yupqa to'lqinlanuvchi membrana yordamida ektoplazmaga tutashgan. Ba- chasi (kinetoplast) endoplazmada xivchinning asosida joylashgan. mosomalarning quyidagi turlari yaxshi o'rganilgan: Vika uyqu kasalligining qo'zg'atuvchisi - Trypanosoma gambiense; lagas kasalligining qo'zg'atuvchisi - Trypanosoma cruzi; uyqu kasalligining rodeziya shaklini keltirib chiqaradigan - Trypanosoma nsc va boshqalar.Trponosoma gambiense - Afrikada tarqalgan juda og'ir "uyqu kasalligi" deb castalikni qo'zg'atuvchi parazitdir.Kasallik tana haroratining ko'tarilishi bilan boshlanadi, so'ngra asta-sekin- markaziy nerv sistemasining qattiq shikastlanishi kuzatiladi. Bemorda ilish va, aksincha, uxlay olmaslik hollari kuzatiladi. Kasallik o'z vaqtida davolanmasa, o'limga olib kelishi mumkin. Parazitlar bemorlarning qoniga, limfa , keyinchalik esa orqa miya suyuqligiga o'tadi. Afrika uyqu kasalligining tabiiy manbai antilopalar hisoblanadi, tarqatuvchisi esa se- se pashshasidir (Glossina palpalis). Kasallik faqat shu qonso'rar pashshalar tarqalgan hududlarda uchraydi. Pashsha odam qonini so'rganda unga kasallikni yuqtiradi. Pashshalar ichagida parazitlar bo'yiga bo'linib, jinssiz ko'payadi.Lotin Amerikasi mamlakatlarida xavfli cha- gas kasalligining qo'zg'atuvchisi - Trypano¬soma cruzi keng tarqalgan. Morfologik jihat¬dan Afrika uyqu kasalligini qo' zg' atuvchisidan farq qilmaydi. Lekin, Trypanosoma cruzi, joylashish joyiga qarab, shakli har xil bo'ladi. Hujayraning ichida parazitlik qilgan tripano- soma xivchinsiz, intensiv ravishda ko'payib, na palpalis); В - uyqu kasalligi bilan psevdosistalar hosil qiladi
Chagas kasalligining tarqatuvchisi qon so'radigan Triatoma infestans qandalasidir. Tripanosomalar qandalaning orqa ichagida yashaydi va 5-15 kun davomida taraqqiy etadi. Parazitlarni o'ziga bir marta yuqtirgan qandala butun umri davomida (2 yildan ortiq umr ko'radi) o'zida tripanosomalarni saqlaydi va odam uchun xavfli hisoblanadi.Odatda parazitlar odamga ten va shilimshiq qatlamlarning har xil yoriqlari, jarohatlar orqali faol yo'l bilan o'tadi. Triatom qandalalari odamga, asosan, kechasi uxlab yotganida hujum qilib, lab, ko'z va burunning shilimshiq qatlamlaridan qon so'rib oziqlanadi. Ovqatlangan joyiga ko'pincha tripanosomalar bilan ifloslangan axlatini chiqazadi va shikastlangan teri orqali tripanosomalar juda osonlik bilan odamga o'tadi. Ular teri va shilimshiq pardalarning hujayralarida bir-ikki hafta yashab, ko'paya boshlaydi. So'ng parazitlik qilayotgan hujayralardan chiqib, qon tomirlarga o'tadi va butun organizmga tarqaladi. Shu davrda odamning tana harorati ko'tariladi, parazitlar yurak, nerv, hazm sistemasi va retukulo-endotelial organlarning hujayralariga o'tib, u yerda yashab qoladi. Kasallikning belgilariga tana haroratining ko'tarilishi, jigar va taloqning kattalashishi, ichak faoliyatining buzish kabilar kiradi. Keyinchalik, ularga meningo-ensefalit va miokardit qo'shilishi cin. Besh yoshgacha bo'lgan bolalarda chagas kasalligi juda og'ir o'tib, ga olib kelishi mumkin. Ayrim ma'lumotlar bo'yicha 14 % gacha bemorlar kasallikdan o'ladi. Kasallik onadan bolaga ona suti, qon quyish orqali yuqadi, tug'ma ham bo'lishi mumkin. Chagas kasalligi ko'pincha qishloqlarda ko'p . Ayniqsa, sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilinmagan xonadon- illos joylarda triatom qandalalarning lichinkalari bemalol rivojlanadi. Tripanosomalarning bir qancha turlari har xil uy hayvonlarida parazitlik qilib, Kasalliklar keltirib chiqaradi. Janubiy Osiyo mamlakatlarida qoramollarda parazitlik qiluvchi Trypanosoma brucei nagana kasalligini qo'zg'atadi .Nagana kasalligining tarqatuvchisi so'nalardir. Qozog'iston, Turkmaniston, Ural viloyati cho'llarida tuyalar, otlar va eshaklarda Trvpanovansi parazitlik qilib, og'ir "suv og'rig'i" kasalini keltirib chiqaradi. Bu ling ham tarqatuvchisi so'nalar hisoblanadi.Hayvonlarda Trypanosoma equiperdum turi parazitlik qilib, kuyukish (qochirish) ni keltirib chiqaradi. Bu kasallik bir hayvondan ikkinchisiga jinsiy aloqa vaqti o'tadi.Tripanosomalarning ayrim turlari o'simlik to'qimalarida ham parazitlik qiladi. Masalan, leptomonas (Leptomonas davidi) Janubiy Amerikada kofe argi to'qimalarida parazitlik qilib, bargning sarg'ayib to'kilishiga, ba'zan so’lishiga sabab bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
