Mavzu: Nutqning fonetik bo’linishi. Bo’g’in va o’rg’u

Bug’inning CCV, CCVC, CCVCC, CVCCC, CCCVC kabi tiplari asosan rus tilidan o’zlashgan so’zlarda uchraydi. Turkiy tilga xos sof o’zbekcha so’zlarda bir tovushdan 4 tovushgacha bo’lgan bo’g’in tiplari mavjud. Bo’g’in unli yoki undosh fonema bilan tugashiga ko’ra 2 xil bo’ladi:

• Bug’inning CCV, CCVC, CCVCC, CVCCC, CCCVC kabi tiplari asosan rus tilidan o’zlashgan so’zlarda uchraydi. Turkiy tilga xos sof o’zbekcha so’zlarda bir tovushdan 4 tovushgacha bo’lgan bo’g’in tiplari mavjud. Bo’g’in unli yoki undosh fonema bilan tugashiga ko’ra 2 xil bo’ladi:
• unli bilan tugasa ochiq bo’g’in: bo-la, lo-la
• undosh bilan tugasa yopiq bo’g’in: maktab, dehqon.
• Tilda bo’g’inning amaliy ahamiyati katta.

3. Bir unli va ikki undoshdan iborat:

• 3. Bir unli va ikki undoshdan iborat:
• a) undosh + unli + undosh: kuch, qosh, mak-tab.
• b) unli + ikki undosh: aql, ilm, erk.
• v) ikki undosh + unli: fra-za, sta-kan.
• 4. Bir unli va uch undoshdan iborat:
• a) undosh + unli + ikki undosh: baxt, qirq, dard.
• b) ikki undosh + unli + undosh: stol, trak-tor, xlor.
• 5. Bir unli va 4 undoshdan iborat.
• a) ikki undosh + unli + ikki undosh: sport, shrift.
• b) undosh + unli + uch undosh: punkt, tekst.
• v) uch undosh + unli + undosh: skver, shtraf, skrip-ka.

Tilda bo’g’inning amaliy ahamiyati katta.

• Tilda bo’g’inning amaliy ahamiyati katta.
• Satrga sig’may qolgan so’zni ikkinchi satrga ko’chirish bo’g’in asosida amalga oshiriladi.
• SHe’riyatning barmoq vazni bo’g’inlar sonining teng bo’lishiga asoslanadi.
• Bog’cha bolalari va boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qish, yozishga o’rgatishda ham bo’g’in asosida ish olib boriladi.
• Bo’g’in fonetik so’zning shakllanishida qurilish materiali bo’lib xizmat qiladi.
• Bo’g’in fonologiyada sillabema deb yuritiladi

So’z tarkibidagi bo’g’inlardan birining yoki gaplardagi ayrim bo’laklarning boshqalariga nisbatan kuchliroq ohang bilan aytilishi o’rg’u deyiladi. O’rg’u fonologiyada aksentema deb yuritiladi.

• So’z tarkibidagi bo’g’inlardan birining yoki gaplardagi ayrim bo’laklarning boshqalariga nisbatan kuchliroq ohang bilan aytilishi o’rg’u deyiladi. O’rg’u fonologiyada aksentema deb yuritiladi.
• Tilning qaysi sathidagi birliklarga aloqador bo’lishiga ko’ra o’rg’u quyidagi turlarga ajratiladi:
• So’z o’rg’usi.
• Gap o’rg’usi.